Пассивті табыс түрлеріне не жатпайды?
Мысалы, Алихан мен Омар ақша жинап, пәтерлерге инвестиция салуды шешті. Омар пәтерді коммерциялық ұйымға жалға берді. Ол жалдаушымен барлық тұрмыстық мәселелерді жалдаушы өзі шешіп, өзі өтейді деп келісті. Ал Омар тек ай сайынғы жалдау ақысын алады. Омар өз пайдасын бұл компаниямен бөліседі. Пәтерге салынған ақша ұзақ уақыт ішінде өтеледі, бірақ Омардан басқа әрекеттер талап етілмейді. Мұндай кірісті пассивті деп санауға болады.
Алихан ақшаны тезірек қайтару үшін пәтерді тәулік бойы жалға бере бастады. Ол тұрғындарды өзі іздеп, клининг және жөндеу жұмыстарын, көршілермен туындаған мәселелерді өзі шешкен болатын. Сонда Алихан пәтерден ақша табу үшін әрдайым жұмыс істеді. Мұндай кірісті пассивті деп атауға болмайды.
Сонымен қатар хоббимен айналысу мен бизнесті пассивті кіріс деп атауға болмайды. Егер бір нәрсені өз қолымен істеп, стратегиялық мәселелерді шешу, қызметкерлерді немесе серіктестерді іздеу сияқты әрекеттерді істеу қажет болса, бұл пассивті кіріс болып табылмайды.
Бірақ ерекшеліктер бар. Табысты пассивті ету үшін үнемі ақша әкелетін активті табуға күш, уақыт және ақша қажет. Ол үшін негізгі үш құрал бар: инвестициялар, мүлік және зияткерлік капитал.
Инвестициялардан қалай ақша табуға болады?
Инвестициялар пассивті кірістің классикалық құралы болып саналады. Бірақ олардың барлығы пассивті бола бермейді. Мысалы, трейдинг — бұл бағалы қағаздар құнының айырмасынан түсетін табыс. Бірақ табысты трейдер болу үшін нарықты үнемі қадағалап, мәмілелерді жүргізу қажет. Біз пассивті кіріске сәйкес келетін бірнеше қаржы құралдарын таңдадық.
Депозит бойынша пайыздар. Салымшы белгілі бір мерзімге банкке ақша салады. Банк бұл ақшаны басқаруға мүмкіндік алады. Ол үшін салымшыларға сыйақы, яғни салым бойынша пайыздарды есептейді.
Мысалы, Ержан жылдық 15%-бен бір жылға 500 000 ₸ инвестициялады. Мерзімнің соңында ол 575 500 ₸ алады: 75 000 ₸ — бұл банктен түскен бонус. Мұндай кірісті алу үшін қосымша әрекет қажет емес: банкпен бір рет шарт жасап, белгіленген мерзімнен кейін пайыз аласыз.
| Home Credit Bank-те әртүрлі пайыздық шарттары бар депозиттің төрт түрі бар. Сізге сәйкес келетін ақшаны басқаруға мүмкіндік беретін немесе жоғары пайыздық мөлшерлемесі бар депозитті таңдауға болады. |
Облигация. Компанияға немесе мемлекетке ақша керек болатын кездер болады, ал кредит алу өте қымбат. Содан олар облигацияларды, яғни борыштық бағалы қағаздарды шығарады. Инвесторлар бұл қағаздарды сатып алады, ал эмитент алған ақшаны өз қажеттіліктеріне жұмсайды.
Яғни инвестор қарызға ақша, ал облигация қарыз пайызбен қайтарылатынына кепілдік береді. Бұл пайыздар купондар деп аталады.
Мысалы, сіз купон мөлшерлемесі жылдық 15% болған кезде номиналы 100 000 ₸ облигацияларды сатып алдыңыз. Бір жыл ішінде компания сізге 15% X 100 000 ₸ = 15 000 ₸ төлейді.
| Тәуекелдер: депозиттік пайыздар мен облигациялар бойынша купондар қор нарығына тәуелді емес, бірақ олардың пайдасына инфляция әсер етеді. Инфляцияның жоғары мөлшері алынған пайыздық кірісті ішінара төмендетуі немесе жоюы мүмкін. |
Дисконттық облигациялар да болады. Олар жеңілдетілген бағамен сатылады және олардың мерзімі аяқталғаннан кейін иесіне облигациялардың толық құны қайтарылады. Бізде Home Credit Bank-те долларлық дисконттық облигацияларды сатып алуға болады. Бұл облигациялар бойынша жылдық кірістілік — 7%. Егер сіз 1 000 АҚШ долларға облигацияларды сатып алсаңыз, 12 айдан кейін сіз 70$ кіріс аласыз.
Акциялар бойынша дивидендтер. Акциялар — бұл үлестік бағалы қағаздар. Сіз эмитент-компанияның акциясын сатып алдыңыз делік. Ол дегеніміз сіз оның иелерінің бірі болдыңыз және оның пайдасының бір бөлігін пропорционалды мөлшерде алуға құқығыңыз бар. Мұндай төлемдер дивидендтер деп аталады.
Мысалы, компания 300 000 акция шығарды, ал инвестор 30 акция сатып алды. Есепті кезеңде (мысалы, бір тоқсан ішінде) компанияның таза пайдасы 30 млн ₸ болды. Осы соманы акционерлер арасында бөлу туралы шешім қабылданды. Демек, бір акция бойынша дивидендтер 30 млн / 300 000 дана = 100 теңгені құрайды. Ал біздің инвестор бұл тоқсанда 3 000 ₸ табыс алады.
| Тәуекелдер: әр компания дивидендтерді төлеу тәртібін дербес түрде анықтайды. Мысалы, ол акционерлер арасында барлық таза пайданы емес, тек бір бөлігін ғана бөлуі мүмкін. Егер компания шығынға ұшыраса немесе пайданы компанияны одан әрі дамытуға жұмсау туралы шешім қабылдаса, дивидендтер мүлдем төлеменбеуі мүмкін. |
Сенімгерлік басқару. Инвестор өз ақшасын маманға тапсырып, ол өзі шешімдерді қабылдап, капиталдың өсуін қадағалайды.
Өмірді инвестициялық сақтандыру. Сіз өмірді сақтандыру полисін сатып алып, сақтандыру компаниясына полис құнының бір бөлігін қор нарығына инвестициялауды тапсырасыз. Полистің мерзімі аяқталғаннан кейін салымшы полистің құнын да, инвестициялардан түскен пайданы да қайтарады.
| Тәуекелдер: сенімгерлік басқару мен инвестициялық сақтандырудан түсетін табыс осы компаниялардың қызметкерлері сіздің ақшаңызды қаншалықты тиімді басқаратынына және қор нарығына байланысты болады. |
Криптовалютаға ақша салу. Табыстың негізгі түрлері:
- Стейкинг. Крипто әмиянының иесі өз қаражатының бір бөлігін блокчейн (криптовалюта жұмыс жасайтын база) оны өз қажеттіліктеріне пайдаланып, сізге пайыз төлеуі үшін бұғаттайды. Стейкингті банктік салыммен салыстыруға болады: қаражат шотта сақталады және оны белгілі бір уақыт ішінде пайдалануға болмайды да, ол үшін пайыздар төленеді.
| Тәуекелдер: салымның құнсыздануы. Мысалы, сіз монеталарды бір дана = 1 000 ₸ бағасы бойынша бір жылға сатып алдыңыз. Бірақ мерзім соңында оның құны 500 ₸ дейін төмендеді де, есептелген пайыздар шығындарды өтеген жоқ. |
- Копитрейдинг — мәмілелерді автоматты түрде көшіру. Арнайы платформада крипто әмиянының иесі криптовалютамен сауда жасайтын трейдерлерді таңдайды. Таңдау рейтинг бойынша жасалынады. Бұл рейтинг трейдердің тапқан пайдасын және шығындарын көрсетеді.
Әмиян иесі өз қаражатын өзіне ұнайтын трейдерлер арасында бөледі. Содан кейін бұл мамандар жасаған мәмілелер иесінің әмиянында автоматты түрде қайталанады. Егер мәміле таңдалған трейдерге пайда әкелсе, онда ол әмиян иесіне де табыс әкеледі.
Мысалы, трейдер N монетаны бір дана = 100 ₸ бағасы бойынша сатып алды. Уақыт өте келе оның бағасы көтерілді, ал трейдер оны бір дана = 120 ₸ бағасы бойынша сатты. Ол бағалар айырмасынан 20 ₸ пайда алды. Бұл пайда осы трейдердің барлық инвесторлары арасында салынған капиталға пропорционалды түрде бөлінеді.
| Тәуекелдер: трейдерді таңдау кезде қателесу мүмкіндігі бар, сонымен қатар уақыт өте келе ол пайда әкелмейтін мәмілелер жасауы мүмкін. |
Бизнеске ақша салу. Басқа бизнесті дамытуға қаражат салып, бірақ оны басқаруға қатыспау. Мысалы, сіздің достарыңыз кофехана ашуда. Сіз компанияға ақша салып, бизнес пайдасының бір бөлігін аласыз.
| Тәуекелдер: бизнес мүлдем пайда әкелмеуі, аз пайда әкелуі немесе бизнестің өтелу мерзімі ұзақ уақытқа созылуы мүмкін. |
Краудлендингтен түскен табыс. Бұл бизнеске инвестициялаудың бір түрі, бірақ тиімді жобаны инвестордың өзі емес, краудлендинг платформаларының мамандары іздейді. Олар жобаны тексеріп, ықтимал табысты есептейді. Егер бәрі жақсы болса, жоба платформада орналастырылады. Инвестор белгіленген мерзімге белгілі бір ақша сомасын қарызға беріп, мерзімнің соңында ол қарыз сомасын пайыздармен қайтарады.
| Тәуекелдер: краудлендинг платформасы жобаны қате бағалап, ол пайда әкелмеуі мүмкін. Сондай-ақ егер жоба шығындарға ұшырап, платформа сенімсіз болса, ол барлық проблемаларды инвесторларға жүктеуі мүмкін. |
Кешбэк. Сіз күнделікті сатып алулар жасайсыз, ал банк сізге бұл шығындардың бір бөлігін қайтарады. Мысалы, Home Credit банкінің Home Card Lite дебет картасы бойынша супермаркеттерде, жанармай құю станцияларында және коммуналдық төлемдер жасау үшін жұмсалған сомадан 10%, ал қалған шығыстардан 1% қайтаруға болады. Егер карта айналымы үлкен болса, онда кэшбек тұрақты кіріске қосымша табыс көзі болады.
Мүліктен қалай ақша табуға болады?
Мүліктен түсетін пассивті кірістің мәні — оны жалға беруден пайда табу. Бірақ бұл ретте жалға алушыларды іздеу мен объектіге қызмет көрсетумен айналыспай, оны басқаларға тапсыру керек.
Төменде бірнеше идея келтірілген:
🏠 Тұрғын үй. Барлық мәселелерді шешу үшін риэлторлық агенттікке жүгінуге болады. Олар өз қызметтері үшін сыйақы алып, барлық жұмысты өздері жасайды. Егер пәтер ипотекаға сатып алынса, оны сәл қымбатырақ жалға беруге болады. Сонда жалдау мен ипотекалық төлем арасындағы айырма сомасы пассивті кіріс болады.
🏢 Коммерциялық үй-жай.Кеңсені немесе қойманы компанияға тапсыруға болады. Бұл ретте жалға алушы объектіге өзі қызмет көрсетіп, коммуналдық төлемдерді төлеп, басқа мәселелерді өзі шешетін болады.
🅿️ Тұрақ орны. Егер тұрақ орнын адамдар көп тұратын жерде сатып алсаңыз, оны жалға беру оңай болады. Ал егер тұрақ орнын пәтермен бірге жалға беретін болсаңыз, оны да риелторға тапсыруға болады.
🌳 Жер учаскесі. Жер негізінен кәсіпкерлерге, мысалы, ауылшаруашылық қажеттіліктеріне жалға беріледі. Ол қосымша қызмет көрсетуді талап етпейді.
🚗 Көлік. Көлікті арнайы қызметке, такси паркіне немесе коммерциялық ұйымға жалға беруге болады. Бұл жағдайда жалға алушылар көлік үшін жауапты болады.
Мысалы, сіз бір айға демалысқа кетесіз, бірақ көлікті қалдыру үшін гаражыңыз жоқ. Сонда көліктерді жалға беретін платформаға жүгініп, бір айға шарт жасасуға болады. Осы уақыт ішінде делдал көлікті жалға беріп, ол үшін ақша алады. Мерзім соңында сіз делдал платформасының сыйақысын ескере отырып, көлігіңізді қайтарып, жалдау үшін табыс аласыз.
🚲 Жеке заттар немесе жабдықтар. Бұған шөп шабатын машина, бетон араластырғыш, электр құралдары жатады. Оларды комиссиялық дүкендер мен арнайы қызметтер қабылдайды да, өздері тапсырыстар іздеп, иесіне пайыз төлейді. Бірақ іс жүзінде кез келген жеке затты, мысалы, балаларға арналған заттарды да жалға беруге болады. Ол үшін тек делдал керек.
| Тәуекелдер: сенімсіз риелторларға немесе делдалдарға тап болу. Егер күтпеген жағдайлар орын алса, барлық шығындарды өз қаражатынан өтеу қажет болуы мүмкін. Пассивті кірістің бұл түрінің кемшілігі — өтелу кезеңі өте ұзақ. Оған дейін тіпті он немесе одан артық жыл өтуі мүмкін. |
Интеллектуалды пассивті табыс
Ол үшін бірнеше рет сатуға болатын зияткерлік меншікті жасау қажет. Оған кітап, музыка, курстар, нұсқаулықтар, вебинарлар және бейне сабақтар жатады. Ол үшін көп қаражат қажет емес, бірақ сапасы жоғары болуы тиіс.
Мысалы, кітаптарды баспада басып шығару міндетті шарт емес. Электрондық нұсқаны онлайн кітапханада сатып, әрбір жүктелім үшін комиссия алуға болады. Сонымен қатар мақсатты аудиторияңызды қызықтыратын басқа да өнімді ойлап табуға болады. Мысалы, туристік маршруттар, тоқылған киімдердің сипаттамалары, дұрыс тамақтану бойынша нұсқаулықтар.
Егер мұны жасай алмасаңыз, фотобанктерге фотосуреттерді сатып көруге болады. Ол үшін файлды арнайы платформаға салып, ол жүктелген кезде сізге сыйақы есептеледі. YouTube каналын ашып, саяхаттар, жаңа сатып алулар немесе компьютерлік ойындарды ойнау туралы бейне жазбаларды түсіруге болады. YouTube әрбір қаралым үшін ақша төлейді. Бір видеоны адамдар жылдар бойы қарауы мүмкін. Ал егер видеода белігілі бір тауар немесе қызмет туралы айтып, оған сілтеме қалдырсаңыз, ол серіктестік маркетинг болып саналады. Көрермендер сілтемеден өтіп, сатып алулар жасаса, серіктес сізге пайыз төлеп отырады.
| Тәуекелдер: сіз жасаған өнім өзекті болмай, ол пайда әкелмеуі мүмкін. |
Пассивті кірісті қауіпсіз түрде қалай алуға болады?
- Қаржы құралдарынан табыс алу үшін тек өз қаражатыңызды пайдалану керек. Инвестициялар — бұл тәуекел: егер қарызға алынған ақшаға жасалған жоба сәтсіз болса, қарызды өз ақшаңыздан қайтаруға мәжбүр боласыз.
Оған қоса ақшаны тек бір емес, бірнеше құралдар арасында бөлу керек. Бұл портфельді әртараптандыру деп аталады. Сонда сіз өзіңізді шығындардан қорғап, тәуекелді төмендетесіз.
- Егер сіз мүліктен ақша тапқыңыз келсе, делдалдарды мұқият таңдап, кепіл алған жөн. Егер жалға алушы мүлікке зиян келтіріп, жоғалып кетсе, онда кепіл залалды немесе оның бір бөлігін өтейді.
- Зияткерлік меншікті сату кезінде авторлық құқықты тіркеген жөн. Сонда сізден басқа оны ешкім сата алмайды.
