Ең төменгі жалақы мөлшері (ЕТЖ) қалай өзгерді?
ЕТЖ — бұл заңға сәйкес жұмыс істейтін қарапайым қызметкердің айлық жалақысының минималды деңгейі. Жұмыс берушінің қызметкерлерге сол мөлшерден төмен жалақы төлеуге құқығы жоқ.
2024-2026 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет туралы заңға сәйкес ең төменгі жалақысы 85 000 ₸ құрайды. Өткен жылмен салыстырғанда ол 15 000 теңгеге өсті.
ЕТЖ қалай есептеледі? 2018 жылға дейін Қазақстандағы ЕТЖ ең төменгі күнкөріс деңгейіне теңестірілген болатын. Ең төменгі күнкөріс деңгейі — бір адамға шаққандағы табыстың төменгі шегі. Ол азық-түлік пен басқа да маңызды қажеттіліктерге жұмсалатын сома деп саналады. Ол әлеуметтік төлемдер үшін есептік көрсеткіш ретінде пайдаланылады және инфляция мен бағаның өсуін ескере отырып үнемі қайта есептеліп отырады. 2024 жылы ең төменгі күнкөріс деңгейі 7%-ға артып, 43 407 теңгені құрады.
2019 жылдан бастап Қазақстандағы ең төменгі жалақы ресми ең төменгі күнкөріс деңгейінен жоғары болды. Алдымен ол 1,5 есе ұлғайтылды, кейін жыл сайын көбейетін болды. Ал 2024 жылдың 20 наурызында ҚР Үкіметінің ЕТЖ есептеудің жаңа әдістемесін бекіту туралы қаулысы шықты. Оған екі көрсеткіш әсер етеді: орташа жалақы және өткен жылғы еңбек өнімділігі.
Орташа жалақы деңгейі шартты түрде елдің барлық жұмыс істейтін азаматтарын екі тең бөлікке бөледі: сол деңгейден жоғары және төмен жалақы алатын азаматтар. Еңбек өнімділігі — бұл шығарылған өнім көлемінің жұмсалған ресурстарға қатынасы.
Екі көрсеткіш те Ұлттық статистика бюросының деректері негізінде есептеледі. Ол бойынша ЕТЖ-нің 5 нұсқасының экономикалық, әлеуметтік және еңбек әсерін бағалайды, оңтайлы нұсқаны таңдайды және содан кейін ғана бекітіледі.
| Ең төменгі жалақы мөлшері көп нәрсеге әсер етеді. Мысалы, ең төменгі жалақы мөлшеріне міндетті зейнетақы жарналары мен медициналық сақтандыру жарналары байланысты болады. Жұмыс беруші сол жарналарды бюджетке қызметкердің жалақысынан төлейді. Сол ақша есебінен қазақстандықтар зейнетақыны және тегін медициналық көмекті алады. |
Зейнетақы мөлшері қалай өзгерді?
2024 жылдан бастап базалық және ынтымақты зейнетақылардың ең төменгі мөлшері ұлғайды. Базалық зейнетақы мөлшері 28 218 теңгені құрайды. Ал ынтымақты зейнетақы 57 853 теңгені құрайды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 9%-ға артық.
Зейнетақы қалай есептеледі? Қазақстанда зейнетақы жүйесі күрделі болып табылады. Төлемдер үш бөліктен тұрады:
- Мемлекеттің базалық зейнетақысы. Оны зейнеткерлік жастағы барлық қазақстандықтар алады. Зейнетақының негізгі бөлігі ең төменгі күнкөріс деңгейінің белгілі бір пайызын құрайды және жұмыс өтіліне байланысты 65%-105% аралығында болады.
- Зейнетақының ынтымақты бөлігі. Ол 3 жылдағы орташа айлық табыстың 60%-ын құрайды, бірақ бұл кіріс 55 АЕК-тен кем болуы тиіс (бұл туралы төменде толығырақ айтамыз).
- БЖЗҚ-да жинақталған ақша. Олар қызметкер зейнетақы қорына жалақыдан төлейтін міндетті жарналардан құралады.
| Кэшбэк бар Home Card Lite карточкасын ашып, жалақы немесе зейнетақыға қосымша ақша алуға болады. Карточканы шығару және оған қызмет көрсету тегін. Әр сатып алудан шотқа белгілі бір сома қайтарылады. «Супермаркеттер», «Жанармай құю станциялары» және «Коммуналдық қызметтер» санаттарындағы ең жоғары кэшбэк — алғашқы үш айда 10%, содан кейін 5%. Қалған төлемдер үшін карточкаға 1% қайтарылады. |
Әлеуметтік төлемдердің мөлшері қалай өзгерді?
Зейнетақыдан басқа қазақстандықтар мемлекеттен басқа да төлемдер алады. Кейбір адамдар бұны ең төменгі күнкөріс деңгейінің негізінде, басқалары АЕК (айлық есептік көрсеткіш) негізінде есептейді.
2024 жылы АЕК 3 692 теңгені құрады. Былтырғы жылмен салыстырғанда ол 7%-ға, яғни 242 теңгеге өсті.
АЕК келесі төлемдердің мөлшеріне әсер етеді:
- туу және бала күтімі бойынша жәрдемақылар;
- көп балалы отбасылар мен аналарға арналған жәрдемақылар;
- зиянды еңбек жағдайлары бар кәсіпорындарда жұмыс істегені үшін жәрдемақы.
Мысалы, бірінші балаға 1,5 жасқа дейінгі бала күтімі бойынша төленетін жәрдемақы 5,76 АЕК-ті құрайды. Өткен жылы отбасылар ай сайын 19 872 ₸ алатын, ал қазір 21 265 ₸ алатын болды.
| Мемлекетке бірыңғай есептік көрсеткішті пайдалану ыңғайлы. Төлемдер мен жарналарды индекстеу қажет болғанда, әр шаманы қайта есептеп, заңдарға түзетулер енгізудің қажеті жоқ. АЕК мөлшерін өзгерту жеткілікті. |
Ең төменгі есептік көрсеткіш жыл сайын өзгеріп отырады. Жаңа көрсеткіш мемлекеттік бюджет туралы кезекті заңмен бекітіледі. Есептеу кезінде инфляция мен теңге бағамы есепке алынады.
Ең төменгі күнкөріс деңгейі базалық зейнетақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге, мысалы асыраушыдан айрылу және мүгедектік бойынша жәрдемақыға әсер етеді. Ең төменгі күнкөріс минимумы бойынша тағы бір маңызды көрсеткіш — кедейлік шегінің деңгейі есептеледі. Егер адамның табысы осы шектен төмен болса, ол мемлекеттен атаулы әлеуметтік көмек алуға құқылы.
Негізгі ақпарат
- Мемлекет инфляцияны ескере отырып, әлеуметтік төлемдерді есептеу үшін базалық көрсеткіштерді үнемі қайта қарастырып отырады.
- АЕК және ең төменгі күнкөріс деңгейі 2024 жылы 7%-ға, ал ең төменгі жалақы 15 000 теңгеге өсті.
- Базалық есептік көрсеткіштердің ұлғаюы зейнетақылардың, бала күтімі бойынша, мүгедектік бойынша жәрдемақылардың және басқа да әлеуметтік төлемдердің өсуіне алып келеді.
