Скам дегеніміз не?
Бұл АҚШ-тан келген сөз: «scam» «алаяқтық» деп аударылады. Бастапқыда бұл термин криптовалюта нарығында жиі қолданылған, бірақ қазір ол қаржылық алаяқтықтың кез келген түрін білдіреді. Скамерлердің басты мақсаты — адамды алдап, ақшасын алу.
Қазақстанның Бас прокуратурасының мәліметі бойынша, 2023 жылы скамнан 34 000-нан астам қазақстандық зардап шекті. Алаяқтардың басым бөлігі Алматыда жұмыс істейді. Алаяқтар саны біртіндеп азайып жатыр. Бірақ алаяқтық схемаларды білмейтін адамдар ақшасын жоғалтып жатыр.
Скам түрлері
Банктен немесе полициядан қоңырау шалу. Адам бейтаныс нөмірден қоңырау шалып, өзін банктің немесе полиция департаментінің қауіпсіздік қызметкері ретінде таныстырады. Ол сіздің атыңызға бірнеше жүз мың теңгеге кредит ресімделгенін және алаяқтарға тап болмау үшін шұғыл түрде шаралар қабылдау қажет екенін айтады.
Скамердің мақсаты — шотқа қол жеткізу үшін СМС арқылы келген кодты немесе картаңыздың артындағы CVV-кодын біліп алу.
Кейде алаяқ ақшаны ұрлықтан қорғайтын арнайы қосымшаны орнатуды сұрайды. Қажетті мессенджерге жіберіп, жәбірленуші сол қосымшаны қосқан кезде, алаяқ оның онлайн-банкингіне қол жеткізіп, ақшаны өз шоттарына аударады.
🔐Қалай қорғануға болады? Құпия жеке деректерді, яғни банк қосымшасының логині мен құпия сөзін, картаның CVV-кодын, СМС кодтарды ешкімге айтпаңыз. Картаңыздың суреттерін бейтаныс адамдарға жібермеңіз, компьютерге немесе смартфонға күмәнді қосымшаларды орнатпаңыз.
Егер маңызды деректер алаяқтардың қолына түссе, сіз дереу түрде банкке қоңырау шалып, картаны бұғаттап, оны жаңа нөмірмен қайта шығаруыңыз керек. Алаяқтар ақшаны ұрлап кеткен жағдайларда полицияға хабарласқан дұрыс. |
Өтірік банкомат. Адам скамның бұл түріне тап болса, өзінің алаяқтардың құрбаны болғанын бірден түсінбейді. Алаяқтар банкоматқа карта деректерін оқитын арнайы құрылғыларды, яғни камера мен скиммерді орнатады. Олар карта нөмірін, CVV-кодты және PIN-кодты біліп алады. Бұл деректерді алаяқтар қолма-қол ақшаны алу үшін пайдаланады. Сонымен қатар онлайн сатып алулар жасаған кезде де сол деректер арқылы төлем жүргізеді.
🔐Қалай қорғануға болады? Міндетті түрде СМС-хабарламаларды қосыңыз: егер карта деректерін алаяқтар біліп алса, сіз картаны алғашқы операциялардан кейін бірден бұғаттап, қалған ақшаңызды жоғалтпайсыз. Бірақ бұл жағдайда да сақ болу керек: банкоматтарды мұқият тексеріңіз. ПИН-кодты енгізген кезде пернетақтаны қолыңызбен жабыңыз. |
Фишинг. Алаяқтар шынайы ресурсқа ұқсайтын сайт жасайды. Оны банктің, басқарушы компанияның немесе онлайн кредит беретін ұйымның сайтына ұқсатып жасайды. Жалған сайт фишинг деп аталады.
Жәбірленушіге электрондық пошта, SMS, мессенджерлер және әлеуметтік желілер арқылы сайтқа сілтеме жіберіледі. Егер пайдаланушы сілтеме бойынша өтіп, төлем деректерін фишингтік сайтқа енгізсе, ол алаяқтарға тап болады.
| 🔐Қалай қорғануға болады? Сілтемелерді мұқият тексеру қажет: фишингтік сайттар белгілі сайттарға ұқсатып жасалады, бірақ айырмашылықтары болады. Мысалы, әріптер өзгеше болуы мүмкін. Егер сізге сайт күмәнді болып көрінсе, оған карта нөмірлерін және басқа жеке деректерді енгізбеңіз. Интернетте ақшаның ұрлануынан толықтай қорғану мүмкін емес. Сатып алулар жасау үшін жеке шот нөмірі бар қосымша картаны ашып, оның деректерін сайтта төлем жасаған кезде ғана енгізген дұрыс. Осылайша сіз қалған ақшаңызды сақтай аласыз. |
Қаржы биржасындағы скам. Алаяқтар жалған Қазақстандық қор биржасына (KASE) ұқсас сайт жасап, онда мәмілелер жасалу, бағалы қағаздарды сатып алу және сату процестерін шын етіп көрсетеді. Нәтижесінде инвесторлардың ақшасы жоғалып, жалған биржа жабылады.
Кейбір алаяқтар өздерін брокерлер деп таныстырып, тиімді жобаларды табуға және инвестицияларды көбейтуге уәде береді. Нәтижесінде олар ақшаны өздеріне алып, пайыздар төлемейді.
| 🔐Қалай қорғануға болады? Биржаның құжаттарын, лицензияларын, брокердің беделін және оның жұмысын тексеру керек. Егер біреу биржада сауданы үйретуді ұсынса немесе үлкен пайда алып келуге кепілдік берсе, сақ болу қажет — алаяқтар бұл схемаларды жиі пайдаланады. |
Ақшаны көбейтудің қауіпсіз әдісі — ақшаны депозитке салу. Біз Home Credit Bank-те депозиттер бойынша 17,8%-ға дейінгі рекордтық мөлшерлемені ұсынамыз. Ақша толықтыру және алу мүмкіндігін ескеріп, икемді шарттары бар салымды таңдауға болады. Ал онлайн-калькулятор көмегімен кірісті есептеуге болады.
Біздің депозиттерімізге Қазақстандық депозиттерге кепілдік беру қоры кепілдік береді, сондықтан ақшаңыз үшін уайымдамауға болады. Біздің қосымшамызды жүктеп, Home Credit Bank-пен бірге ақша жинаңыз.
QR кодтар арқылы алдау. Қоғамдық орындарда әлеуметтік төлемдерді ресімдеуге көмектесетін хабарландырулар шығып тұрады, ал төлемді ресімдеу үшін QR-кодты сканерлеу қажет. Әдетте сол QR-код арқылы жәбірленуші мессенджердегі чатботқа жіберіледі. Онда алаяқтар жәрдемақы ұсыну үшін пайдаланушының жеке және қаржылық мәліметтерін сұрайды да, картасынан ақша ұрлайды.
| 🔐Қалай қорғануға болады? Сенімсіз сілтемелер бойынша өтпеңіз. Барлық қолданыстағы жәрдемақылар мен әлеуметтік төлемдер туралы ақпаратты ҚР электрондық үкіметінің сайтынан көруге болады. |
Сіз алданып жатқаныңызды қалай түсінуге болады?
Алаяқтар ақшаңызды келесі әдістерді қолданып ұрлауға тырысады:
- Нақты ақпарат бермейді. Алаяқтар көбінесе өз компанияларының атын айта алмайды, жеке мәліметтер бермейді. Олар кепілді кірісті, пайда қайдан келетінің және клиент қандай тәуекелдерге тап болатынын айтпайды. Сіз ойланбас үшін және деректерді тексермес үшін осы ақпараттың бәрін жасырады.
- Көп ақша алатыныңызға кепілдік береді. Егер біреулер үлкен табысқа шығатыныңызға кепілдік берсе, сақ болыңыз, бұл алаяқтар болуы мүмкін. Мысалы, қаржы пирамидалары осы схема бойынша жұмыс істейді. Қаржы пирамидаларында алғашқы инвесторлардың табысы кейінгі инвесторлардың салымдарынан түседі. Жаңа салымшылар жоқ болған кезде, төлемдер де тоқтатылады. Ал пирамидаға қатысушылар ақшаларын жоғалтады.
- Мәміле жасауды талап етеді. Алаяқтар жәбірленушіні тезірек ақша аударуға итермелейді: олар күніне бірнеше рет қоңырау шалады, қосымша пайда ұсынады, туыстарымен кеңесуге немесе ойлануға уақыт бермейді. Бұл жәбірленушіні шатастыратын психологиялық қысым тактикасы болып табылады.
- Ақша алуға мүмкіндік бермейді. Алаяқтардың үнемі қосымша шарттары болады: мысалы, белгілі бір сомаға акцияларды сатып алу, шотты толықтыру, жазылымды ресімдеу және т.б. Егер олар "ақшаны еш қиындықсыз алуға болады, бірақ қазір сайт жұмыс істемейді немесе төлем жүйесінде ақаулар бар" деп айтса, сақ болу керек.
Скамнан қалай қорғануға болады?
Алаяқтардан қорғануға болатын бірнеше кеңес:
- Сайттарды тексеріңіз. Сенімсіз сілтемелер бойынша өтпеңіз, тексерілмеген қосымшаларды орнатпаңыз.
- Компьютерге немесе смартфонға лицензияланған антивирус жазылымын ресімдеңіз. Егер қандай да бір бағдарламалық жасақтама деректерді ұрлауға тырысса, антивирус мұны анықтап, алаяқтық әрекеттерді тоқтатады.
- Банктерден немесе ІІМ-нен қоңырау шалған кезде сақ болыңыз. Күмән туындаса, телефонды қойыңыз. Егер сізге қоңырау шала берсе, банктің жедел желісіне немесе полиция бөліміне қоңырау шалыңыз.
- Жеке және төлем деректеріңізді таныс емес адамдарға айтпаңыз және бейтаныс сайттарда енгізбеңіз. Бәрін асықпай мұқият тексеріңіз.
- Қандай да бір мәмілелер жасамас бұрын, компанияны тексеріңіз: құжаттардың (лицензиялар, СТН) түпнұсқалығын тексеріңіз, компания туралы пікірлерді оқыңыз.
- Күмәніңіз болса, бәрін заңгермен немесе сенімді қаржылық кеңесшімен талқылаңыз. Маман барлық ақпаратты тексеріп, ұйымға сенуге болатынын немесе болмайтынын айтады.
Ұрланған ақшаны қайтаруға бола ма?
Іс жүзінде алаяқтардың қолына түскен ақшаны қайтару өте қиын. Егер сіз ақшаны өз еркіңізбен аударсаңыз немесе банкомат арқылы алсаңыз, бәрі заңды болып саналады. Алаяқтар ақшаны тікелей картадан ұрласа да, оны қайтарып алу қиынға соғады.
Бірақ бұны бұлай қалдыруға болмайды. Полицияға барып, алаяқтық туралы арыз жазған дұрыс. Полиция қылмыскерлерді ұқсас қылмыстық схемалар бойынша іздейді. Ол үшін олар бірнеше ұқсас арыздарды қарауы керек. Сондықтан полицияға жүгіну арқылы алаяқтарға тап болған басқа да адамдарға көмектесуге болады және алаяқты табу мүмкіндігі де жоғарылайды.
Негізгі ақпарат: скам дегеніміз не?
- Скам — бұл алаяқтық. Скамердің мақсаты — жәбірленушіні алдап, оның ақшасын ұрлау.
- Алаяқтар әртүрлі тәсілдерді қолданады. Көбінесе олар жеке және төлем деректерін сұрайды. Олар телефон арқылы өздерін банк қызметкерлері ретінде таныстырады, фишингтік сайттар жасайды, банкоматқа ПИН-код пен CVV-кодтарды жазатын камера немесе арнайы құрылғыны орнатады.
- Сақ болыңыздар. Егер сіз алаяқпен сөйлесіп жатқаныңызды түсінсеңіз, әңгімені тоқтатыңыз, ешкімге CVV-кодты, PIN-кодты және жеке деректеріңізді айтпаңыз. Сенімсіз сілтемелер бойынша өтпеңіз және таныс емес сайттарға төлем деректемелерін енгізбеңіз.
