Пайыздық мөлшерлеме дегеніміз не?
Қарыз алушы кредитті ресімдеу кезінде ол белгілі бір соманы қарызға алады және оны пайызбен бірге белгілі бір мерзімде қайтаруға міндеттенеді. Пайыздық мөлшерлеме қарыз алушының банктің ақшасын пайдалануы үшін қанша төлейтінін көрсетеді.
Оның мөлшері кредит шартында көрсетілген. Пайыздық мөлшерлеме әдетте бір жыл үшін есептеледі.
Мәселен, сіз банктен жылдық 19%-бен 10 000 000 ₸ кредит алдыңыз. Сонда сіз ақшаны пайдалану үшін жыл сайын келесі соманы төлейсіз:
₸
Кейде кредит жарнамаларында ай, апта және тіпті күн үшін есептелетін төмен пайыздық мөлшерлемелер көрсетіледі. Бұл әрдайым тиімді бола бермейді: мұндай ұсынысқа келіспес бұрын кредит шартын мұқият оқып шығу керек. Мысалы, егер сіз МҚҰ-да күніне 0,5%-бен кредит ресімдесеңіз, кредит бойынша артық төлем жылдық 183% құрайды.
Пайыздық мөлшерлеме неге байланысты болады?
Банк бірнеше факторларды ескере отырып пайыздық мөлшерлемені қалыптастырады:
- ҚР Ұлттық Банкінің базалық мөлшерлемесі. Банк кредиттер беру үшін ақшаның бір бөлігін Ұлттық банктен қарызға алады. Егер базалық мөлшерлеме өссе, онда кредиттер де қымбаттайды.
- Инфляция. Инфляция жоғары болған кезде ақша құнсызданады. Шығындарды өтеу үшін банктер кредиттер бойынша пайыздарды көтереді.
- Бәсекелестік. Егер кредиттеу нарығыда ұсыныстар көп болса, клиенттерді тарту үшін мөлшерлемелер төмендейді.
- Кредит түрі. Тұрғын үй немесе автокөлік сатып алуға арналған кредиттерге қарағанда, тұтынушылық кредиттер бойынша мөлшерлемелер әдетте жоғары болады.
- Скоринг нәтижелері. Кредит бермес бұрын банк қарыз алушының кірісін, жұмыс орнын, жасын, кредиттік тарихын бағалайды. Қарыз алушы неғұрлым сенімді болса, банк соғұрлым адал шарттарды ұсынады. Егер оның кредиттік тарихы нашар болса, тұрақты жұмысы болмаса, онда кредит жоғары пайызбен беріледі, өйткені банк борышкер қарызды қайтармаған жағдайда өзін сақтандыруы керек.
- Қамтамасыз ету. Бұл тәуекелдерді азайту үшін банктің тағы бір қолданатын әдісі. Егер борышкер кепілдік берсе, банк мөлшерлемені төмендетуі мүмкін. Мысалы, егер негізгі қарыз алушы төлеуді тоқтатса, қарызды төлейтін кепілгер болады. Сонымен қатар жылжымайтын мүлік немесе көлік сияқты мүлікті кепілге беруге болады. Төлем жасалмаған жағдайда банк сотқа жүгінеді де, кепіл нысанасын өндіріп алады.
- Сақтандыру. Ол күтпеген жағдайлардан қорғайды. Егер қарыз алушы еңбекке жарамсыз болып қалса немесе қайтыс болса, кредит бойынша қалдықты сақтандыру компаниясы төлейді. Қарыз алушыларға сақтандыруды ресімдеу үшін банктер кредит мөлшерлемесін төмендетеді. Home Credit Bank-те қаржылық қорғау сақтандыру қызметі кредит мөлшерлемесін 6%-ға төмендетеді.
Пайыздық мөлшерлемелердің түрлері
Пайыздық мөлшерлемелердің негізгі түрлерін қарастырайық.
Өзгерту мүмкіндігі бойынша | |||
Мөлшерлеме түрі | Сипаттамасы | Артықшылықтары | Кемшіліктері |
| Белгіленген | Кредиттің бүкіл мерзімі ішінде өзгеріссіз қалады | Төлем бекітілген, қаржы нарығындағы жағдайға тәуелді емес | Базалық мөлшерлеме төмендесе де төлем шарттары өзгермейді |
| Құбылмалы | Нарық жағдайларына сәйкес өзгереді | Базалық мөлшерлеме төмендеген кезде төмендеуі мүмкін | Төлем мөлшерін болжау қиын |
Қалыптастыру әдісі бойынша | |||
Мөлшерлеме түрі | Сипаттамасы | Артықшылықтары | Кемшіліктері |
| Номиналды | Кредит шартында көрсетілген мөлшерлеме | Әртүрлі банктердің шарттарын салыстыру оңай | Кредиттің нақты құнын көрсетпейді |
| Тиімді (СЖТМ) | Кредит бойынша қосымша шығыстар есепке алынған мөлшерлеме | Кредиттің нақты құнын көрсетеді | Есептеу қиын |
Пайыздарды төлеу тәсілі бойынша | |||
Мөлшерлеме түрі | Сипаттамасы | Артықшылықтары | Кемшіліктері |
| Декурсивті | Пайыздар мерзімнің соңында төленеді | Төлемдерді кейінге қалдыру | Үлкен біржолғы төлем сомасы |
| Антисипативті | Төлемдер мерзім ішінде үнемі жасалады | Қаржылық жүктеме біркелкі бөлінеді | Кейбір жағдайларда қарыз алушы үшін ауыр болуы мүмкін |
Кредит бойынша пайыздар қалай есептеледі?
Шарт жасасу кезінде банк қарыз алушыға төлемдер кестесін ұсынады. Көбінесе ол қарыз сомасы, пайыздық мөлшерлеме, кредит мерзімі және аннуитеттік немесе сараланған өтеу әдісі негізінде антисипативті схема бойынша есептеледі.
Сараланған төлем
Сараланған төлем негізгі қарыздың белгіленген бөлігінен және қарыздың қалған сомасына есептелетін пайыздардан тұрады. Оның ерекшелігі — төлемдер бірдей емес: мерзімнің басында төлем мөлшері жоғары болады және кредит өтелген сайын азаяды.
Сараланған төлемнің ай сайынғы сомасы қалай есептеледі?
- Төлем сомасын есептеу кезінде негізгі қарыздың мөлшері кредит айларының санына бөлінеді:
- Ай сайынғы пайыздарды есептеу үшін келесі формула қолданылады:
- Негізгі қарыз бойынша төлемге пайыздар қосылады.
Мысал.
Сіз жылдық 19%-бен 3 жылға (36 айға) 1 000 000 ₸ кредит алдыңыз. Сонда негізгі қарыз бойынша ай сайынғы төлем:
Бірінші ай үшін есептелген пайыздар:
= 
Сонда бірінші айдағы төлем:
Келесі айда пайыздар қарыздың барлық сомасына емес, енгізілген төлемді ескере отырып қалған сомаға есептеледі:
= 
+ 
= 
Яғни, негізгі қарыз сомасы ай сайын азайып, кредит бойынша төлем де азаяды.
Аннуитеттік төлем
Аннуитеттік төлемдер — кредитті тең мөлшерде өтеу тәсілі. Бұл ретте қарыз алушы алдымен негізгі қарызды емес, пайыздарды өтейді. Төлемді есептеу процесі өте күрделі — негізгі қарыз сомасы аннуитет коэффициентіне көбейтіледі:
Аннуитет коэффициенті кредит мерзіміне (КМ) және айлық пайыздық мөлшерлемеге (АПМ) байланысты болады. Ол жылдық мөлшерлеменің 1/12 құрайды.
Мысал.
3 жылға 19%-бен алынған 1 000 000 ₸ кредит үшін ай сайынғы аннуитеттік төлемді есептеп көрейік. Алдымен айлық пайыздық мөлшерлемені есептейміз:
Сонда ай сайынғы төлем келесідей болады:
= 
Формула кредит шартында көзделген комиссиялар мен айыппұлдарды есепке алмайды.
Төлемдерді есептеудің қай әдісі тиімді?
Әрбір әдістің өзіндік артықшылықтары бар.
Сараланған | Аннуитеттік |
| Төлем сомасы ай сайын азаяды | Төлемдер бекітілген — бюджетті жоспарлау оңай
|
| Артық төлем аннуитеттік төлемдерге қарағанда аз | Сараланған схемаға қарағанда басында төлем сомасы ыңғайлы болып келеді |
Іс жүзінде банктер сараланған төлемді сирек пайдаланады. Сондықтан аннуитеттік кесте бойынша төлеуге тура келеді.
Кредит бойынша пайыздарға қалай әсер етуге болады?
Жеке тұлғаларға арналған кредиттер көбінесе белгіленген пайыздық мөлшерлеме бойынша беріліп, аннуитеттік төлемдермен өтеледі. Қарыз алушы кредиттің оңтайлы мерзімін және ай сайынғы төлем мөлшерін таңдау арқылы өз кредит жүктемесіне әсер етуі мүмкін.
Пайыздық мөлшерлемені төмендету жөніндегі бірнеше кеңес:
- Сіздің кредиттік тарихыңыз жақсы болуы тиіс. Ол үшін мерзімі кешіктірілген төлемдер және қарыздар болмау қажет. Бұл сізге банктерден ең тиімді ұсыныстарды алуға көмектеседі. Кредиттік тарихты жақсарту жолдары туралы біз басқа мақалада айттық.
- Сізге ыңғайлы болатын кредит мерзімі мен сомасын таңдаңыз. Ұзақ мерзімге үлкен сомаларды банктер әдетте төмен пайызбен береді.
- Кепіл беріңіз немесе кепілгер табыңыз.
- Сақтандыруды ресімдеңіз.
- Әртүрлі қаржы ұйымдарының ұсыныстарын салыстырыңыз. Кейбір банктер адал клиенттерге, зейнеткерлерге және қарыз алушылардың басқа санаттарына бейілділік бағдарламаларын ұсынады;
Кредит таңдағанда, тек пайыздық мөлшерлемеге ғана емес, сонымен бірге банкке негізгі қарыздан тыс төлейтін артық төлемнің жалпы сомасына да назар аударыңыз. Бұл тек пайыздық мөлшерлемеге ғана емес, басқа критерийлерге де байланысты болады:
- қосымша қызметтер — комиссиялар мен сақтандыру артық төлем мөлшерін арттырады;
- төлем тәртібі — төлемдерді уақытында жасамау үшін есептелген айыппұлдар кредит бойынша шығындарды арттырады;
- валюта бағамы — егер сіз валюталық кредит алсаңыз, онда бағам өскен кезде қарыз сомасы да артады.
Қорытынды:
- Пайыздық мөлшерлеме қарыз алушының банктің ақшасын пайдалануы үшін қанша төлейтінін көрсетеді.
- Кредит бойынша пайыздық мөлшерлеме Ұлттық банктің мөлшерлемесіне, инфляцияға, нарықтағы бәсекелестікке байланысты болады. Бірақ шешім қабылдау кезінде банк қарыз алушының өзін де бағалайды: оның кредиттік тарихын, қаржылық және отбасылық жағдайын тексереді. Клиент неғұрлым сенімді болса, банк оған соғұрлым адал шарттар ұсынады. Сонымен қатар пайыздық мөлшерлеме қарыз алушы таңдаған өнімге де байланысты болады. Ұзақ мерзімді, кепілдендірілген және сақтандырылған үлкен кредиттер бойынша мөлшерлемелер әдетте төмен болады.
- Демек, қарыз алушы әрқашан мөлшерлемеге әсер ете алмайды. Бірақ ол өзіне тиімді болатын кредит өнімін таңдап, кредиттік тарихты бұзбауға тырысуы қажет.
