Дефолт қалай пайда болады?
Мемлекет бюджеті салықтар, алымдар, баждар, акциздер және басқа да міндетті төлемдер есебінен толықтырылады. Егер бұл ақша армияны қамтамасыз етуге, зейнетақы төлеуге, бюджет қызметкерлерінің жалақысына және басқа шығындарға жеткіліксіз болса, мемлекет оны қарызға алады. Мысалы, мемлекет халықаралық валюта қорынан, шетелдік банктен немесе шетелдік корпорациядан қарыз алуы мүмкін.
Егер мемлекет ақшаны белгіленген мерзімде қайтара алмаса, дефолт орын алады. Көбінесе бұл жағдайда дағдарыстан шығуға болады. Ол үшін мемлекет реформаларды жасап, экономиканы бюджет кірістерін арттыру үшін шараларды қолданады.
| Дефолт көбінесе девальвациямен шатастырылады. Бірақ бұл әртүрлі ұғымдар. Дефолт кезінде мемлекет қарыздарын қайтара алмайды, ал девальвация кезінде ұлттық валютаның құнын төмендейді. Олар бір-біріне әсер етуі мүмкін, бірақ ол міндетті шарт емес. Бұған көптеген факторлар, оның ішінде мемлекеттің саясаты және әлемдік экономиканың жағдайы әсер етеді. |
Дефолт түрлері
Мемлекет өзінің сыртқы немесе ішкі қарыздарын өтей алмаған кезде, мұндай дефолт егемендік деп аталады. Оның салдары өте ауыр болуы мүмкін. Ол инфляцияға, жұмыссыздық деңгейінің өсуіне және т.б. әкелуі мүмкін.
Дефолттың басқа түрлері:
- Техникалық дефолт. Мемлекет пайыздарды төлей алмайды немесе оларды кешіктіріп төлейді, бірақ өз міндеттемелерінен толық бас тартпайды. Бұл әдетте уақытша қаржылық қиындықтарға байланысты болады. Жағдай жақсарған кезде төлемдер қайта жаңартылады.
Қарыз алушы міндеттемелерден толығымен бас тартып, банкроттық рәсімін бастайтын жағдайда толық дефолт орын алады. Бірақ бұл тек компанияларға ғана тән: мемлекет өз қарыздарынан бас тарта алмайды. - Құрылымдық дефолт. Қарыз алушының ақшасы бар, бірақ оны пайдалана алмайды. Мысалы, егер мемлекет шетелдік активтерге тыйым салса, құрылымдық дефолт орын алады.
Дефолттың себептері
Егемендік дефолт әртүрлі себептерге байланысты пайда болуы мүмкін. Әдетте оның алдында бірқатар жағымсыз оқиғалар орын алады:
- Экономикалық құлдырау — мемлекеттің кірісі төмендейді және осыған байланысты бюджет тапшылығы туындайды.
- Саяси тұрақсыздық — инвесторлар үкіметке деген сенімін жоғалып, қаржыландырудан бас тартады.
- Үлкен сыртқы қарыз — ел көп кредит алып, енді оларды төлей алмай жатады.
- Қаржыны дұрыс басқармау — мемлекеттің шығындары кірістерінен артық болатын жағдайлар.
- Инфляция — ақша құнсызданады, ұлттық валюта бағамы төмендейді. Бұл сыртқы қарыздың өсуіне әкеледі.
Дефолттың басқа да себептері бар. Мысалы, 2007 жылы Халықаралық валюта қоры Грецияға валюталық кредит берді. Ақша мемлекет ішінде қалуы керек еді, бірақ үкімет оны шетелден тауар сатып алуға жұмсады. Нәтижесінде ақша шетелдік банктердің шоттарына түсіп, ХВҚ алдындағы қарыз өтелмей қалды. Греция Үкіметі дефолтты жариялады.
Дефолттың салдары
Мемлекетке деген сенімнің жоғалуы — бұл дефолттың басты салдарының бірі. Инвесторлар оның қаржылық тұрақтылығына сенімсіз болып, капиталды елден шығарады. Нәтижесінде экономика деңгейі төмендеп, халықтың өмір сүру деңгейі нашарлайды.
Дефолттың салдарын жою үшін мемлекет реформалар жүргізеді. Қалпына келтіру процесі ұзақ және күрделі болуы мүмкін. Негізгі қиындықтар:
- Тауарлар мен қызметтер бағаларының өсуі, сатып алу қабілетінің төмендеуі.
- Банк жүйесінің тұрақсыздығы, бағалы қағаздар бойынша салымдар мен дивидендтерді төлеуге уақытша шектеулер қойылуы мүмкін.
- Өмір сапасының нашарлауы, кедейліктің өсуі.
- Үкіметке деген сенімсіздік, азаматтардың наразылықтары.
Ең үлкен дефолттардың бірі 1998 жылы Ресейде болды. Оның себебі мемлекеттік қазынашылық міндеттемелер нарығының құлдырауы болды. 90-жылдары үкімет оларды инвесторларға сатты.
1997 жылы мұнай бағасы күрт төмендеді. Мемлекет дефолт жариялауға мәжбүр болды, өйткені ақша жетіспеді. Бұл экономикалық дағдарысқа әкеліп, рубль бағамының төмендеуіне әкелді.
Нәтижесінде тауарлардың бағасы бірнеше есе өсті. Көптеген банктер банкротқа ұшырап, азаматтар өз жинақтарын жоғалтты. Компаниялар да дағдарысқа ұшырауы мүмкін. Ресей дефолтының салдарымен бірнеше жыл бойы күресуге тура келді.
Дефолттан қалай қорғануға болады?
Елдегі экономикалық жағдай тұрақсыз болған кезде не істеу керек? Қаржыны қорғауға көмектесетін бірнеше ереже бар:
- Үлкен сатып алу жасауды кейінге қалдырмаңыз. Егер сіз жөндеу жұмыстарын жасауды немесе көлік сатып алуды жоспарласаңыз, онда оны дефолтқа дейін жасаған дұрыс. Өйткені бағалар көтеріліп, сізге одан да көп ақша жұмсауға тура келеді.
- Жылжымайтын мүлікке ақша салыңыз. Дефолттан кейін жылжымайтын мүлік бағаларының өсуі баяулауы мүмкін. Бірақ ұзақ мерзімді тұрғыдан қарайтын болсақ, мұндай инвестиция тиімді болады.
- Дефолт салдарының бірі — ұлттық валюта бағамының төмендеуі. Сондықтан ақшаңызды сақтау үшін оның бір бөлігін еуромен немесе доллармен сақтаңыз.
- Сенімді бағалы қағаздар мен бағалы металдарға инвестиция салыңыз. Бірақ мұндай инвестициялардың тәуекелдері бар екенін ұмытпаңыз.
- Салымдарды тек депозиттерге кепілдік беру жүйесіне қатысушы болып табылатын сенімді банктерде ашыңыз. Күнделікті капиталдандыруы бар Home Credit Bank-тің «Сберегательный хоум» депозиті ақшаңызды инфляция мен дефолттан қорғауға көмектеседі.
Сабырлық сақтаңыз. Дүкендерге барып, барлығын сатып алып үлгеруге тырыспаңыз. Мұндай әрекеттер бағалардың өсуі мен жағдайдың нашарлауына әкеледі.
Көптеген елдер дефолтқа ұшырады, бірақ уақыт өте келе экономика қалпына келеді. Бұл қиын жағдай, бірақ одан да шығуға болады.
Қорытынды
- Дефолт — бұл қарыз алушы қарыздарын төлей алмайтын жағдай. Көбінесе бұл термин мемлекетке қатысты қолданылады, бірақ компаниялар, банктер және тіпті жеке тұлғалар да дефолтқа ұшырауы мүмкін.
- Егемендік дефолт — бұл ел үшін қиын жағдай: бағалар өсуде, банктер банкроттыққа ұшырап, азаматтардың өмір сүру сапасы нашарлайды.
Ақшаны жоғалтпас үшін үлкен сатып алулар жасап, тұрақты валютаны сатып алу және тек сенімді бағалы қағаздарға инвестициялау қажет. Оған қоса, тек сенімді банктерді таңдаған жөн. Өйткені елдегі экономикалық жағдай нашарласа да, банк сақтандырылған болса, салымшы өз ақшасын қайтарады.
