Жыл сайын ақша өзінің сатып алу қабілетін жоғалтады. Мысалы, егер өткен жылы екі бөлмелі пәтерге бір айлық коммуналдық қызметтер төлемін жасау үшін 25 мың теңге жеткілікті болса, биыл бұл сома оның 80%-ын ғана төлеуге жеткілікті болады. Сондықтан ақшаны үйде сақтау дұрыс емес. Ақша сақтаудың, машинаға ақша жинаудың немесе қосымша табыс көзін табудың тағы бір әдісі бар — ол инвестициялау. Осы мақалада инвестиция салуды бастайтын адамдар неден бастау керектігі туралы айтатын боламыз.
Бірінші қадам: инвестициялауды қандай сомадан бастау керектігін анықтаңыз
Ол әртүрлі мақсаттарға байланысты болады.
Егер сіз ақша сақтауды қаласаңыз, бастапқы капитал кез келген сома болуы мүмкін. Тіпті 5 мың теңгеге бірнеше активтерді, мысалы, бағалы қағаздарды сатып алуға болады. Бірақ операциялар үшін комиссия бар болғандықтан бұл өте тиімсіз. Ал егер мақсатыңыз ақша табу болса, кем дегенде 150-250 мың теңгеден бастау керек.
Инвестициялау кезінде ақша жоғалту тәуекелі бар. Сондықтан биржаға шықпас бұрын қосымша ақша жинаған жөн. Нарықтағы тұрақсыздық кезінде активтердің бағасы төмендесе немесе пайда боламаса, қосымша ақша сізге қажет болады.
Әдетте бір немесе бірнеше айлық кірісті сақтаған жеткілікті. Бұл инвестиция сомасына және таңдалған құралдарға байланысты болады. Қосымша ақшаны инвестициямен бірге жинауға болады, бірақ ақша жинауды неғұрлым ертерек бастасаңыз, соғұрлым тиімді болады. Ұзақ мерзімді инвестициялар үшін 6–8 айлық табыс мөлшеріндегі соманы жинаңыз.
|
Екінші қадам. Инвестициялау стратегиясын таңдаңыз
Инвестициялық стратегия — бұл белгілі бір құралдар жиынтығы бар инвестиция жоспары. Ол мақсаттарға байланысты болады және инвестордың жеке ерекшеліктерін ескере отырып жасалады. Мысалы, инвестордың инвестициялауға немесе басқа да әрекеттерге жұмсауға дайын уақытына байланысты болады. Жас инвесторлар тәуекелге бейім болады, өйткені олар капиталды қалпына келтіре алатынын біледі. Ал ересек адамдар жинақтарды сақтауға тырысады және әдетте тәуекелге бармайды.
Мақалада біз үш стратегияны қарастырамыз: консервативті, тәуекел деңгейі орташа және жоғары (агрессивті).
👛 Консервативті стратегия жинақтарды сақтауға көмектеседі. Мұндай стратегияның тәуекел деңгейі төмен. Құралдар тұрақсыздық пен дағдарыс кезеңінде капиталды сақтау және біраз табысқа шығу үшін таңдалады.
Консервативті стратегиядағы тәуекел деңгейі төмен құралдар:
- Депозиттер[1] . Инвестор депозитті ашқанда, ол ақшаны банкке пайызбен салады. Тәуекел деңгейі төмен, өйткені салымдар депозиттерге кепілдік беру жүйесімен қорғалған.
- Мемлекеттік облигациялар[2] (ФҚО). Бұл қарыздық бағалы қағаздың бір түрі. Инвестор мемлекетке ақшаны белгілі бір мерзімге пайызбен қарызға береді. Өтеу мерзімі ішінде ол тұрақты, белгіленген төлемдерді, яғни купондық кірісті және соңында қарыздың барлық сомасын алады. Бұл ретте соманы теңгемен де, доллармен де алуға болады.
- Қаржылық тұрақты компаниялардың облигациялары. Табысқа шығу принципі ФҚО-мен бірдей, бірақ мұндай облигациялар тиімдірек болып саналады. Бірақ облигацияның құнын қайтармау тәуекелі артады. Қарызды өтеу кезінде тіпті тұрақты компания да шығынға ұшырауы мүмкін.
- Бағалы металдар. Күміске, алтынға және басқа да бағалы металдарға салынған инвестициялар болжамды емес, бірақ инфляция жоғары болған кезде капиталды сақтауға жарамды болып табылады.
- Тұрақты валюталар. 2023 жылы ₸ сенімді валюта ретінде танылды. Теңге әсіресе қысқа мерзімді инвестициялар үшін тиімді болып табылады. Сондай-ақ доллар мен еуроға инвестициялауға болады, бірақ бағамдардың өзгеруіне байланысты кірістілік теңгелік салымдарға қарағанда төмен болады.
💸 Егер сіз жоғары табыс тапқыңыз келсе, тәуекел деңгейі орташа болатын стратегия құралдарын пайдаланған жөн. Ол консервативті және агрессивті стратегия элементтерінен тұрады: капиталды қорғауға бағытталған және тұрақты табыс алуға мүмкіндік береді. Бірақ консервативті стратегияға қарағанда табыс жоғары болады.
- Акциялар. Компанияның акцияларын биржада сатып алу арқылы сіз компанияның ортақ иеленушісі боласыз және дивиденд түрінде компания пайдасынан түскен пайызға ие боласыз. Бірақ бұл табысқа кепілдік жоқ: компаниялар дивидендтерді өз қалауынша төлейді және кейде мүлдем төлемейді. Көбінесе инвесторлар акцияларды сатып алу-сату бағасының айырмашылығынан ақша табады.
- Корпоративтік облигациялар. Мемлекеттік облигациялардан айырмашылығы: компаниялардың борыштық бағалы қағаздарын сатып алу кезінде купондық кіріс жоғары болады. Бірақ өтеу мерзімінің соңына қарай компания банкроттыққа ұшырап, қарызды төлей алмау тәуекелі бар.
- Инвестициялық пай қорлары (ИПҚ). Инвестициялық пай қорларын (үлестік инвестициялық қағазды) сатып алғанда, сіз инвестициялық қор портфелінің бөлігі ретінде әртүрлі активтерге ақша саласыз. Осылайша сіз активтердің бір бөлігіне иелік етіп, пайда табасыз. Бұл құралдың кірістілігі жоғары, өйткені портфельді кәсіби менеджер басқарады.
💰Егер сіз қысқа мерзімде капитал табуды жоспарласаңыз, тәуекел деңгейі жоғары немесе агрессивті стратегияны қолдану керек.
Тәуекел деңгейі жоғары құралдар:
- Өсу акциялары. Бұл кірісі өсіп келе жатқан компаниялардың бағалы қағаздары. Олардың құны ірі және тұрақты компаниялардың акцияларына қарағанда тез өседі, бірақ өсу акцияларының эмитенттері дивидендтерді сирек төлейді. Ал егер бизнес қаржылық қиындықтарға тап болса, қағаз бағасы күрт төмендеуі мүмкін.
- Өсіп келе жатқан компаниялардың корпоративтік облигациялары (Жоғары кірісті облигациялар). Облигациялардың ең жоғары кірісті түрі. Бұл шағын және орта бизнес компанияларына салынған инвестициялар. Олардың кірістілігі, әдетте, Ұлттық Банктің мөлшерлемесінен 5%-ға артық болады. Мұндай инвестициялардың тәуекелі - олардың кредиттік рейтингі жоқ немесе нормадан төмен. Сондықтан инвестор компанияның қаржылық тұрақтылығын бағалай алмайды.
- Венчурлық инвестициялар. Жаңа жоғары технологиялық жобаларға ақша салу арқылы болашақта жоғары пайда табуға болады. Бірақ статистикаға сәйкес, стартаптардың 90%-ы сәтсіздікке ұшырайды.
- Криптовалюта. Жоғары кірістілік әкелуі мүмкін, бірақ криптовалюта бағамдары өте тұрақсыз және әлемдік қор нарығындағы, соның ішінде АҚШ пен Азиядағы активтер бағамдарының өзгеруіне байланысты болады.
- Фьючерстер, опциондар, ETF қорлары және басқа қаржы құралдары.
Сарапшылар портфельді әртараптандыруға кеңес береді: тәуекел деңгейі әртүрлі болатын активтерді сатып алу. Көбінесе бірнеше активтердің құны төмендесе, тіпті бір өсіп келе жатқан актив жоғары табыс әкелуі мүмкін. Кейде жеке активтерге ақша салу емес, көптеген түрлі қағаздарды ұстаған дұрыс. Инвестициялар және тәуекелдер жөніндегі сарапшы Жангир Бектемиссов: «Microsoft, General Motors, Amazon, Tesla және басқа да ірі компаниялардың акцияларын бөлек сатып алудың орнына, бірден мыңдаған компаниялардың қағаздары бар индекс қорын (ETF) алу әлдеқайда оңай әрі тиімді. Осындай қордың біреуін 400-500 долларға сатып алу сіздің салымдарыңызды бүкіл нарыққа қатысты әртараптандыруға мүмкіндік береді. Индекс қорларының ыңғайлылығы - компанияға өз бетінше талдау жүргізудің қажеті жоқ. Бұндай дағды кәсіби менеджерлердің көпшілігінде жоқ. Сондықтан ең тиімді шешім нарықтық сыйақы алу мақсатында нарықтық тәуекелі бар нарықтық қорды сатып алу болып табылады». |
Үшінші қадам. Инвестициялау әдісін таңдаңыз
Егер сіз жаңа салымшы болып, дербес түрде инвестициялағыңыз келсе, консервативті стратегия мен қарапайым құралдардан бастаған жөн. Оларды түсіну қиынға түспейді. Мысалы, депозитті кез келген банкте 10-20 минут ішінде ашуға болады. Ол үшін бөлімшеге келуге немесе қосымшада бәрін онлайн жасауға болады.
| Ақшаны инфляциядан сақтап қана қоймай, пайданы көбейту үшін жоғары мөлшерлемесі бар депозиттерді таңдаңыз — Home Credit Bank-те жылдық 17%-бен толықтыру мүмкіндігі бар жинақ депозитін ашуға болады. |
Биржаға шығу. Биржада бағалы қағаздар сатылады: акциялар, инвестициялық пай қорлары (ИПҚ), әртүрлі облигациялар және т.б.
Бағалы қағаздарды дербес түрде сатып алу және сату мүмкін емес. Жеке тұлғалардың қор биржасына (KASE) қолжетімділігі жоқ. Ол үшін делдал, яғни брокер қажет. Бұл биржада қаржылық операциялар жасауға лицензиясы бар ұйым. Брокерлер инвестор атынан активтерді сатып алу-сату мәмілелерін жүргізеді. Бұл ретте инвестор операциялар бойынша барлық шешімдерді дербес түрде қабылдайды. Брокер өзінің инфрақұрылымын активтерді сатып алу-сату үшін пайдаланып, ол үшін комиссия алады және мәмілелерден салық төлейді. Жеке қаржылық мақсаттарыңызға байланысты кейбір брокерлер инвестициялық стратегияны құруға немесе оны реттеуге көмектеседі.
Әдетте, брокерлік компанияларға банктер арқылы шығуға болады. Банктің жеке брокерлік ұйымы болады немесе ол әртүрлі брокерлермен жұмыс жасайды. Егер сіз брокерді KASE сайтындағы белсенділік рейтингінде тапсаңыз, бұл ресми ұйым дегенді білдіреді.
Тәуекел деңгейі жоғары құралдар. Егер сіз тәуекелге барып, қысқа мерзімде үлкен пайда алғыңыз келсе, бірақ тәжірибеңіз көп болмаса, портфельді сенімгерлік басқаруға тапсыруға болады.
Сенімгерлік басқару кезінде кәсіби басқарушы маман мәмілелерді дербес түрде басқарады. Сіздің міндетіңіз — ақшаны беру, комиссияларды төлеу және пайда табу.
Жаңа инвестордың қателіктері
- Тәуекелдерді әртараптандырмау
Портфельді әртараптандыру өте маңызды: егер сіз депозит сомасын әртүрлі бірнеше активтерге бөлсеңіз, олардың біреуі дағдарысқа ұшыраған жағдайда сіз бүкіл портфельді жоғалтпай, тіпті пайда таба алуыңыз мүмкін.
Бірақ сарапшылар жаңа салымшыларға портфельді тәуекел деңгейі жоғары құралдардан жинамауды ұсынады. Одан да тәуекел деңгейі төмен немесе орташа болатын бірнеше активтерді таңдаған дұрыс.
- Биржаға қосымша ақша болмаған кезде кіру
Барлық қосымша ақшаны биржалық активтерге салу дұрыс емес. Өйткені нарық бағаларын нақты жоспарлау мүмкін емес. Қор нарығына әсер ететін факторлар өте көп: әлемдегі және белгілі бір елдегі экономикалық жағдай, саяси оқиғалар, ірі инвесторлар және т.б.
Күтпеген жағдайларда активтерді икемді басқару үшін сарапшылар биржалық активтерді сатып алмас бұрын да қосымша ақша жинауды ұсынады. Сонда дағдарыс кезінде ақша жоғалтпай, пайда табуға болады.
- Қысқа мерзім ішінде пайда күту
Инвестицияны жаңадан бастайтын адамдардың мақсаты - бірден үлкен ақша табу. Іс жүзінде алдымен портфельге ақша салуға тура келеді. Уақыт өте келе салынған ақшаңыздан пайда көруге болады. Бір жылдың ішінде бағалы қағаздарды сатып алу және сату кезінде пайда табу мүмкін емес. Акциялардың көмегімен де бұл мүмкін болмайды: бұл құралдың бағасының өзгеруі (құбылмалылығы) ұзақ мерзімді инвестициялау кезінде бәсеңдейді.
- Үрейлену
Биржалық активтердің бағасы өседі, содан кейін төмендейді — бұл нарықта болатын процесс. Көбінесе баға күрт төмендеген кезде жаңа инвесторлар акцияларды арзанға сата бастайды. Бірақ келесі нәрсені есте сақтау керек: егер баға қысқа уақытқа төмендесе, ол біраз уақыттан кейін көтеріліп, акциялар өседі. Күту керек.
Қате шешім қабылдамау үшін әр актив бойынша шығынның максималды мөлшерін белгілеңіз. Мысалы, егер баға 20%-дан төмен түссе, акцияны сату керек.
- Басқа инвесторлардың кеңестерін талдамай тыңдау
Кейбір жаңа салымшылар тәжірибелі инвесторлардың пікіріне сеніп, олар ұсынған активке ақша салады. Бұл дұрыс емес, өйткені ірі инвестордың өз мақсаты болуы мүмкін: ол бағаны басқарып, одан ақша табады. Инвестор компанияның акцияларын сатып алып, басқаларды да сатып алуға шақырады және сұранысты арттырады. Акциялардың бағасы жоғары деңгейге жеткен кезде, ол өз акцияларын сатып, жоғары пайда табады. Бұл бағаның күрт төмендеуіне әкеледі, ал басқа салымшылар ақша жоғалтады.
Мұндай жағдайларға тап болмас үшін, нарықтағы жағдайға сүйене отырып, активтердің ықтимал кірістілігін дербес түрде бағалауды үйреніңіз.
Негізгі түйіндер
- Бірінші қадам — инвестициялайтын соманы анықтау. Комиссияларды төлеу қажет болғандықтан, 150-250 мың теңгеге бастапқы капитал дайындаңыз.
- Әрі қарай, бастапқы капитал мен инвестициялау мақсатының ара қатынасын белгілеп, тиісті тәуекел деңгейі бар стратегияны таңдаңыз: консервативті, орташа немесе агрессивті.
- Биржаға шығу үшін брокерді табыңыз. Брокерді банк арқылы оңай табуға болады. Сонда сіз мәмілелер бойынша шешімді өзіңіз қабылдайсыз, ал брокер сіздің тапсырмаларыңызды орындайды. Тәуекел деңгейі жоғары инвестициялар үшін сенімгерлік басқару қызметтерін пайдаланыңыз.
