Кредитті қайта құрылымдау: анықтамасы, қашан қолданылады және қызметті кім пайдалана алады?

Қайта құрылымдау дегеніміз не?

«Қайта құрылымдау» термині заңда жоқ. Бірақ оны банктер мен мемлекеттік департаменттер жұмыс процесінде пайдаланады. 

Қайта құрылымдау кредит шартының талаптарының өзгеруін білдіреді. Оның мақсаты — қарыз алушының қаржылық жүктемесін азайту. Банктер бұл процедураны мақұлдау үшін клиент жаңа шарттары бар кредитті төлей алатындығын дәлелдеуі керек.

Қайта құрылымдаудың қайта қаржыландырудан айырмашылығы қандай?

Бұл терминдердің үлкен айырмашылығы бар. 

Қайта қаржыландыру кезінде қарыз алушы қолданыстағы кредитті өтеу үшін тиімді кредит шарттары бар басқа банкті таңдай алады. Әдетте, қайта қаржыландыру қарыз алушы қарызды дұрыс төлеп, бірақ кредит бойынша артық төлем немесе жалпы төлем сомасы жоғары болса немесе бірнеше кредитті бір кредитке біріктіру қажет болса қолданылады. 

Көбінесе жаңа кредитті ресімдеу уақыт пен қосымша шығындарды талап етеді: барлық құжаттарды қайта жинап, сақтандыруды, кепілзатты ресімдеп, банктің шешімін күту керек. 

Ал қайта құрылымдау тек бір банкте жүзеге асырылады: тек кредит шартының талаптары өзгереді және тараптар қосымша келісімге қол қояды. Бұл қиындықтарға тап болған және кредитті уақытша төлей алмайтын жандар үшін қаржылық жүктемені азайту тәсілі. 

Қайта құрылымдауды қай кезде ресімдеу керек?

Қарыз алушы қайта құрылымдауды келесі жағдайларда пайдалана алады:

• табыс төмендесе, жұмысынан айырылса;
• қатты ауырса немесе жарақаттанса;
• мүгедектігі болса;
• декреттік демалыста болса, бала туылса;
• әскери қызметке шақырылса;
• күрделі қаржылық қиындықтарға тап болса.

Егер сізде ай сайынғы кредит төлемдеріне қатысты қиындықтар туындаса, мүмкіндігінше тезірек банкке хабарласыңыз. Қызметкерлер сізге тиімді шешім табуға көмектеседі. Мүмкіндігінше тезірек жүгенген дұрыс: сол кезде сізде айыппұлдар, қаржылық шығындар болмайды және кредиттік рейтинг төмендемейді. 

Егер клиент төлем мерзімін кешіктірсе, банк шара қолдануға міндетті болады. 20 күннен кейін ол қарыз алушыға келесі ақпарат көрсетілген ескерту хатын жібереді:

• мерзімі өткен берешек сомасы туралы; 
• міндеттемелерді орындамаудың салдары туралы;
• кредитті қайта құрылымдау мәселесі бойынша Банкке шақыру туралы ақпарат.

Егер қарыз алушы ескертуге назар аудармаса, банк қарызды сот арқылы өндіріп алу процесін бастауы мүмкін.

Қайта құрылымдау әдістері

Қарыз алушы төлем мерзімін кешіктірсе, заң бойынша ол қайта құрылымдау туралы өтінішпен банкке жүгіне алады. Өтініште туындаған жағдайдың себептерін көрсетіп, растайтын құжаттарды, кірістер туралы анықтаманы қоса беру қажет. Өтінішті мерзім кешіктірілгеннен кейін 30 күн ішінде беру керек. 

Банк өтінішті 15 күн ішінде қарауға міндетті. Ол қарыз алушыға бірнеше нұсқаны ұсына алады: 

• Кредитті өтеу мерзімін ұлғайту. Бұл әдіс ай сайынғы төлемді азайтады, бірақ артық төлемді арттырады.

Мысалы, сізде жылдық 19%-бен 3 жылға 1 000 000 теңгеге кредит бар. Ай сайынғы төлем — 36,657 ₸, артық төлем — 318,600 ₸. Банк сіздің өтінішіңіз бойынша кредитті өтеу мерзімін 5 жылға дейін ұзартты. Төлем 25 941 теңгеге дейін төмендеді, бірақ артық төлем 554 952 теңгеге дейін өсті.

• Пайыздық мөлшерлемені төмендету. Бұл нұсқа Ұлттық Банктің базалық мөлшерлемесі төмендеген кезде ғана қолданылады.
• Кредиттеу валютасын өзгерту. Бағам өзгерген кезде банк қарыздың қалдығын ұлттық валютаға ауыстыра алады.
• Төлем мерзімін кейінге қалдыру. Қарыз алушы белгілі бір мерзімге кредит бойынша ай сайынғы жарналарды төлеуден босатылады. Алайда, пайыздар есептеле береді және кейінге қалдыру аяқталғаннан кейін кредит мерзімі артады, ал жинақталған соманы қарыз алушы төлеуге мәжбүр болады.

Сіз 3 жылға жылдық 19%-бен 1 000 000 теңгеге кредит ресімдедіңіз. Ай сайынғы төлем 36,657 теңгені, ал артық төлем 318,600 теңгені құрады. Бір жылдан кейін сіз 6 айға төлем мерзімін кейінге қалдырдыңыз. Банк осы кезең үшін пайыздарды есептеді. Кредиттің мерзімі ғана емес, сонымен қатар артық төлем де 430 790 теңгеге дейін өсті.

• Өтеу кезектілігін өзгерту. Алдымен клиент негізгі қарызды, содан кейін пайыздар мен айыппұлдарды төлейді.
• Қарыз жүктемесін азайту. Банк клиентке мерзімі өткен берешектің кейбір бөлігін, мысалы өсімпұлдар, айыппұлдар, комиссияларды «кешіреді».

Ипотекалық кредит үшін қайта құрылымдаудың тағы бірнеше әдісі қолданылады:

• Қарыз алушы кепілді дербес түрде сатып, қарызды өтейді.
• Жылжымайтын мүлік банкке қайта табыстау шарты бойынша беріледі.
• Кредит кепілге қойылған мүлікті сатып алушыға қайта ресімделеді.

Қайта құрылымдау әрдайым тиімді бола бермейді. Әдіс Банктің саясатына, қарыз алушының жағдайына және оның қарызды төлеу қабілетіне байланысты таңдалады. 

Егер банк қайта құрылымдаудан бас тартса

Заң бойынша банк қарызды қайта құрылымдауға міндетті емес. Бірақ мәселені бірнеше жолмен шешуге болады.

• ҚР Қаржы нарығын реттеу агенттігіне шағым беруге болады. Шағымды «Ашық үкімет» порталында, eOtinish.kz қызметі арқылы немесе Агенттіктің аймақтық өкілдігінде беруге болады. 
  
  Қарыз алушы банкке жүгінгенін растайтын құжаттарды және келісімге келмегенін растайтын дәлелдемелерді ұсынуы тиіс. Агенттік шағымды тексеріп, кредиттік ұйымның іс-әрекетін бағалайды. Егер борышкер әлеуметтік осал санаттарға жататын болса, банк оның мүлкін өндіріп ала алмайды.
• Кредитті қайта қаржыландыруды қарастырыңыз. Мысалы, Home Credit Bank қайта қаржыландыру бойынша тиімді шарттарды ұсынады: мерзімі — 6 айдан 60 айға дейін, пайыздық мөлшерлеме — жылдық 19%-дан басталады. Өтінішті банктің кез келген бөлімшесінде беруге болады.
• Заңгерге немесе қаржылық кеңесшіге хабарласыңыз. Ол сізге кредиттік тарихты түзетуге және кредитті өтеу жоспарын жасауға көмектеседі.
• Банкроттыққа өтініш беріңіз. Бұл аса қажеттілік болған кезде ғана қолданылатын нұсқа. Оны басқа шаралар қажет нәтиже бермеген кезде ғана қолдану керек. 

Қайта құрылымдаудың артықшылықтары мен кемшіліктері

Қайта құрылымдау қарыздарды жоймайды, бірақ уақытша қаржылық қиындықтарды жеңуге көмектеседі. Шешім қабылдағанға дейін барлық артықшылықтар мен кемшіліктерді мұқият қарастыру керек. Қайта құрылымдаудың негізгі артықшылықтары мен кемшіліктері:

Қайта құрылымдау әрдайым тиімді болмаса да, ол қаржылық мәселелерді шешуге көмектеседі.