Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы дегеніміз не?
Жәрдемақының ресми атауы — жұмыстан айырылу жағдайында әлеуметтік төлемдер. Оларды есептеу тәртібін ҚР Әлеуметтік кодексі реттейді.
Егер ресми түрде жұмыс істеп жатсаңыз, ай сайын жұмыс беруші сіз үшін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына аударымдар жасайды. Жеке кәсіпкерлер өздері үшін төлейді. Жұмысынан айырылған жағдайда қор сізге жәрдемақы төлейді.
Әлеуметтік төлемдердің мақсаты — адамдарға жаңа жұмыс іздеу кезеңінде көмектесу. Бұл уақытша қолдау шарасы: төлем алу кезінде адам белсенді түрде жұмыс іздеу қажет.
Әлеуметтік төлемдерді кім алуы мүмкін?
Жәрдемақыны Қазақстан азаматтары, қандастар мен шетелдіктер алуы мүмкін. Бірақ оның белгілі бір шарттары бар. Кем дегенде алты ай бойы ресми түрде жұмыс жасап, жұмыссыз мәртебесін алу қажет.
Бірақ кейбір адамдараға бұл мәртебе берілмейді. Оларға зейнеткерлер, студенттер және сотталған адамдар жатады.
Жұмыссыз мәртебесі мен жәрдемақыны қалай алуға болады?
Әлеуметтік төлемдерді алу үшін ресми түрде жұмыссыз ретінде тіркелу керек. Өтінімді үш жолмен беруге болады:
- жергілікті жұмыспен қамту орталығына барып;
- enbek.kz «электрондық еңбек биржасы» арқылы;
- egov.kz электрондық үкімет порталы арқылы.
Онлайн тіркелу үшін электрондық цифрлық қолтаңба қажет.
Мансап орталығының маманы бір күн ішінде құжаттар мен дербес деректерді тексереді. Бәрі жақсы болса, ол сізді «Еңбек нарығы» ААЖ-ға ізденуші ретінде тіркеп, жұмысқа орналасу нұсқаларын ұсынады. Бірақ ол кепіл емес. Сіздің одан бас тарту құқығыңыз бар — сонда сізге жұмыссыз мәртебесі беріледі.
| ҚР Әлеуметтік кодексінде «лайықты жұмыс» деген ресми түсінік бар. Ол өтініш берушінің тәжірибесі мен біліктілігіне, оның денсаулық жағдайына, көлік қолжетімділігіне сәйкес келуі керек. Шарттардың толық тізіміӘлеуметтік кодекстің 101-бабында келтірілген. Мансап орталығы осы шарттарды қарастырады. |
Сізге жұмыссыз мәртебесі берілген кезде сіз әлеуметтік төлемдерді алуға құқылы боласыз. Оны проактивті қызмет арқылы ресімдеу оңай. Жұмыссыз ретінде тіркелгеннен кейін сіздің телефон нөміріңізге Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің ақпараттық жүйесінен төлемдерді есептеу туралы CMC-сұрау келеді. Сізге жауап ретінде растау кодын жіберу керек.
Жәрдемақыны басқа тәсілдермен де ресімдеуге болады: тұрғылықты жері бойынша мансап орталығына өтініш беру, ХҚКО-ға жүгіну, egov.kz немесе enbek.kz порталдары арқылы.
Төлем мөлшерін қалай есептеуге болады?
Жұмыссыздық бойынша ай сайынғы жәрдемақының мөлшері келесі формула бойынша есептеледі: соңғы екі жылдағы орташа айлық табыс орнын басу коэффициентіне және сақтандыру төлемдері жүйесіне қатысу өтілінің коэффициентіне көбейтіледі.
Орташа айлық кірісті есептеу оңай: ол үшін соңғы екі жылдағы ресми жалақы 24 айға бөлінеді.
Орнын басу коэффициенті — тұрақты шама. Ол 0,45 шамасында болады.
Еңбек өтілінің коэффициенті жұмыс берушінің әлеуметтік төлемдер жасаған ресми жұмыс мерзіміне байланысты болады. Оның мәндері кестеде көрсетілген.
| Ресми жұмыс өтілі | Коэффициент |
| 6 айдан бір жылға дейін | 0,7 |
| 1–2 жыл | 0,75 |
| 2–3 жыл | 0,85 |
| 3–4 жыл | 0,9 |
| 4–5 жыл | 0,95 |
| 5–6 жыл | 1 |
Әр келесі жылы 5 жыл жұмыс істегеннен кейін коэффициентке 0,02 қосылады. Оның максималды мәні — 1,3.
Төлем сомасын мысал негізінде есептеп көрейік.
Сіз ресми түрде 25 жыл жұмыс істедіңіз делік. Демек, сіздің еңбек өтіліңіз — 1,3. Соңғы екі жылда сіз орта есеппен 400 000 ₸ алдыңыз. Жәрдемақы мөлшері:
Бірақ есіңізде болса, есепке тек ресми табыс алынады. Егер жалақының бір бөлігі қолыңызға берілсе, ол есепке алынбайды.
Жәрдемақы қанша уақыт төленеді?
Әлеуметтік төлемдер жұмыссыз мәртебесі алынған алғашқы күннен бастап есептеледі. Оның ұзақтығы ресми еңбек өтіліне байланысты болады.
| Жұмыс өтілі | Төлемдердің ұзақтығы |
| 6 айдан бір жылға дейін | 1 ай |
| 1–2 жыл | 2 ай |
| 2–3 жыл | 3 ай |
| 3–4 жыл | 4 ай |
| 4–5 жыл | 5 ай |
| 5 жыл және одан да артық | 6 ай |
Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы төлеудің максималды мерзімі — алты ай. Бірақ егер сіз осы уақыт ішінде жұмыс таппасаңыз, бір айдан кейін төлемдерге тағы бір рет өтінім беруге болады. Бірақ оның мөлшері аз болады. Қайта жүгінген кезде әлеуметтік аударымдар өтілі жәрдемақыны есептеу ұзақтығына пропорционалды түрде азаяды: әр ай үшін минус жыл. Мысалы, егер сіз үш ай төлем алсаңыз, коэффициентті есептеу кезінде еңбек өтілі үш жылға қысқарады.
Заң жәрдемақы алу үшін өтініштер санына шектеу қоймайды. Бірақ егер сіз екі жыл бойы төлем алсаңыз, келесі жолы өтініш қабылданбайды, өйткені осы уақыт ішінде әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті аударымдар жасалған жоқ.
| Жұмыстан айырылуға байланысты төленетін әлеуметтік төлемдер минималды қажеттіліктерді қамтамасыз етуге көмектеседі, бірақ бұл барлық шығындарды өтеу үшін жеткіліксіз болады. Қаржылық қорғауды ресімдеп, өзіңізді қорғаңыз. Қиындықтар пайда болса, банк сізге төлем мерзімін кейінге қалдыруды ұсынады. Ал сақтандыру жағдайы орын алған кезде сақтандыру компаниясы қалған қарыздың 110%-на дейін төлейді. |
Төлемдер қандай жағдайларда мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін?
Мұндай жағдайлар болуы мүмкін. Басты себеп — жұмыссыз мәртебесін жоғалту. Бұл мәртебеден тек жұмысқа орналасқан кезде ғана емес, ұсынылатын жұмыстар сәйкес келетін жағдайда үшінші рет жұмыстан бас тартылған жағдайда айырылуға болады.
Мансап орталығымен ынтымақтастық ережелерін бұзған жағдайда да жұмыссыз мәртебесі алынып тасталады. Өйткені ізденуші белгілі бір уақытта келіп, әлеуетті жұмыс берушілермен байланысқа шығуға және жұмысқа қатысты шешімдерді хабарлауға міндетті.
Қорытынды
- Ресми түрде кем дегенде алты ай жұмыс істеген тұлғаларға ғана төленеді.
- Төлем мөлшері жеке есептеледі: ол адамның еңбек өтіліне және орташа айлық табысына байланысты болады.
- Жәрдемақы алудың максималды мерзімі — бірінші рет 6 ай және жалпы алғанда 2 жылға дейін.
- Төлемдерді алу үшін белсенді түрде жұмыс іздеп, жұмыспен қамту орталығымен ынтымақтасу керек.
