Цифрлық теңге дегеніміз не?
Цифрлық теңге (ЦТ) — бұл ҚР Ұлттық Банкі шығаратын цифрлық валюта. Цифрлық ақша электронды түрде де болады: ол блокчейн технологиясымен жасалған арнайы кодқа ұқсайды. Бұл код банкноттағы нөмір сияқты әрбір теңге үшін бірегей болып табылады.
Цифрлық теңге қолма-қол емес ақша ретінде пайдаланылады: онымен онлайн және POS-терминалдарда сатып алулар үшін төлем жасап, аударымдар жасауға болады. Қажет болса цифрлық теңгені қолма-қол ақша ретінде алуға немесе депозитке салуға болады. Ол үшін комиссия жоқ.
Валюта Ұлттық банк платформасына қосылған екінші деңгейдегі банктердегі клиенттердің арнайы шоттарында («цифрлық әмияндарда») сақталатын болады. Транзакцияларды банктің мобильді қосымшасы арқылы жасауға болады.
Ақшаның жаңа форматы қолма-қол ақшаны немесе қолма-қол емес ақшаны алмастырмайды: валютаның барлық үш түрі бірге қолданылатын болады. Қазақстандықтарды цифрлық валютаны қолдануға ешкім мәжбүрлемейді. Цифрлық теңге қолма-қол ақша немесе қолма-қол ақшасыз төлем жасау ыңғайсыз болған жағдайда балама нұсқа болады.
Цифрлық теңгенің қолма-қол ақшадан қандай айырмашылықтары бар? Бір қарағанда, цифрлық валюта қолма-қол емес ақшамен бірдей сияқты. Бірақ олардың арасында айырмашылықтар бар.
| 💳 Қолма-қол ақшасыз төлем жасау үшін интернет қажет. | Цифрлық теңгені офлайн түрде пайдалануға болады. Ол үшін NFC модулі бар екі құрылғы қажет. |
| 💳 Қолма-қол емес ақшадан пайда табуға болады: мысалы, банктік депозит ашуға болады. | 🟡 Цифрлық теңгедегі шоттарға пайыздар есептелмейді. Цифрлық теңгеде ақша сақтау тиімді емес. |
Цифрлық валютаның тағы бір маңызды айырмашылығы — оны бағдарламауға болады. Оны шығарған кезде оған нақты мақсат қоюға болады — мысалы, мемлекеттік сатып алуларға немесе халықтың белгілі бір санаттарындағы әлеуметтік төлемдерге. Бірегей кодтар ақшаның қайда жұмсалатынын бақылауға мүмкіндік береді.
Цифрлық теңгенің криптовалютадан қандай айырмашылықтары бар? Цифрлық теңге және криптовалюта блокчейн технологиясы бойынша жұмыс жасайды. Бірақ:
- Криптовалюталар, оның ішінде стейблкоинда төлем құралы болып саналмайды. Олар тек инвестициялау құралы ретінде қолданылады. Ал цифрлық теңге — бұл нақты ақша.
- Криптовалютаның кейбір түрлерін әртүрлі эмитенттер майнинг арқылы өндіреді. Цифрлық теңгенің бір ғана эмитенті бар — бұл Қазақстанның Ұлттық Банкі.
- Сондықтан ақша құнында да айырмашылық бар. Криптовалютаның бағасы сұранысқа байланысты үнемі өзгеріп отырады. Цифрлық теңгенің құны тұрақты, өйткені цифрлық теңге, кез келген басқа ұлттық валюта сияқты, мемлекеттік қорлармен қамтамасыз етіледі.
Цифрлық теңгенің артықшылықтары
Мемлекет үшін басты артықшылығы: бюджет ақшасын жұмсау процесі ашық болады. Валютаны бағдарламалау технологияларының арқасында Ұлттық Банк қаражаттың қайда жұмсалатынын бақылай алады. Бұл сыбайлас жемқорлықпен және ақшаны жылыстатумен күресуге көмектеседі.
Қазақстан азаматтары да бірнеше артықшылықтарға ие болады:
- Төлемдер мен аударымдар одан да қолжетімді болады. Көптеген аймақтарда интернет әлі де тұрақсыз. Енді бұл мәселе қаржылық операцияларға кедергі келтірмейді.
- Адамдар зейнетақыларды, жәрдемақыларды және басқа да мемлекеттік төлемдерді тезірек алу мүмкіндігіне ие болады. Өйткені ақша оларға тікелей түсетін болады.
- Делдалдардың болмауына байланысты трансшекаралық аударымдар одан да жылдам әрі арзан болады. Бірақ ол үшін цифрлық теңге платформасын басқа елдердің ОБЦВ платформаларымен интеграциялау қажет.
- Қаржылық қызметтерді одан да ыңғайлы ететін инновациялық қызметтер пайда болады. Нарықтың көптеген қатысушылары қазірдің өзінде өз идеяларын ұсынуда. Мысалы, «қауіпсіз мәміле» жобасы — белгіленген оқиға орындалғанға дейін алушының цифрлық шотындағы ақшаны бұғаттау.
- Есептеулер одан да қауіпсіз болады. Жеке код бойынша әрбір теңгенің қозғалысын қадағалау оңай, ал ақша жоғалған жағдайда оларды табу қиынға соқпайды. Шоттардағы қаражаттың сақталуына Ұлттық банк жауап береді.
Цифрлық теңгені пайдалану үшін не қажет?
Ұлттық Банк цифрлық валютаны шығарғанымен, ол пайдаланушылармен тікелей қарым-қатынас жасамайды. Шот пен операциялар коммерциялық банктердің мобильді қосымшалары арқылы қолжетімді болады.
Пайдаланушылар үшін цифрлық теңгені енгізу процесі байқаусыз өтеді: оларға қосымша құрылғыларды пайдаланудың, қызметтерді орнатудың және оларға тіркелудің қажеті жоқ. Тек цифрлық теңге платформасына қосылған банкте қосымша картаны ашу қажет болады. Осыдан кейін мобильді қосымшада «Цифрлық шот» деген жаңа бөлім пайда болады, онда ақшаны шоттардан цифрлық форматқа айырбастауға, цифрлық теңгемен онлайн және терминалдарда төлем жасауға, басқа адамдарға аударуға болады.
Қазақстанда цифрлық валюта қашан жалпыға қолжетімді болады?
Цифрлық теңгенің бірінші транзакциясы 2023 жылдың 15 қарашасында өтті. Бірақ қазір жоба тестілеуден өтуде, сондықтан тек мемлекеттік сатып алулар мен әлеуметтік төлемдер саласында жұмыс істейді. Ұлттық банк мамандарының айтуы бойынша, 2024 жылдың соңына қарай барлық қазақстандықтар цифрлық ақшамен төлей алатыны күтілуде. Ал келесі жылы жүйені толығымен іске қосу жоспарлануда: жаңа қаржылық қызметтер пайда болып, трансшекаралық операциялар қолжетімді болады.
Қорытынды
- Цифрлық теңге — қолма-қол және қолма-қол емес ақшамен қатар Қазақстанның ұлттық валютасының үшінші түрі.
- Цифрлық ұлттық валютаны енгізу мемлекетке мемлекеттік есептердің ашықтығын қамтамасыз етуге, ал адамдарға интернет жоқ жерде де электрондық ақшамен төлеуге, сондай-ақ төлемдерді қауіпсіз түрде жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
- Жоба әлі тестілеуден өтуде. Оны 2025 жылдың соңына дейін іске қосу жоспарлануда.
