Жеке кәсіпкерлікпен ҚР заңнамасы бойынша ҚР барлық кәмелетке толған азаматтар мен қандастар айналыса алады. Жеке кәсіпкерлікті 16 жастан бастап ашуға болады, бірақ бұл үшін эмансипация процедурасынан өтіп (сотта әрекетке қабілеттілігін растау), ата-ананың келісімін алу керек.
Жеке кәсіпкерлікті екі жағдайда міндетті түрде ашу қажет: егер сіз қызметкерлерді жұмысқа қабылдауды жоспарласаңыз және сіздің болжамды жылдық табысыңыз 12 минималды жалақы мөлшерінен, яғни 840 мың теңгеден артық болса. Мақалада біз жеке кәсіпкерлікті қалай тіркеуге болатынын, ол үшін қандай құжаттар қажет екенін және қандай жағдайларда сізге бас тартылуы мүмкін екенін талқылаймыз.
Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қалай ашуға болады: іс-әрекеттер тәртібі
Кәсіпкерлік кодекстің 36-бабына сәйкес жеке кәсіпкер жұмысының басталуы туралы хабарлама салық органына тек онлайн түрде беріледі. Хабарламаны келесі жолдармен жіберуге болады. Ең оңай жолы — elicense.kz лицензиялау порталы арқылы. Процедура келесі қадамдардан тұрады:
- elicense.kz. порталында тіркелу немесе авторландыру. Логин және құпиясөзден басқа, сервис ЭЦҚ сұрайды.
- Қызметтер тізімінен «Қызмет көрсету» санатын таңдап, «Жеке кәсіпкер ретінде қызметті бастағаны туралы хабарлама» батырмасын басу. Әрі қарай «Қызметке тапсырыс беру» батырмасын басу.
- Жеке кәсіпкерліктің орналасқан жері, яғни тіркелу мекенжайы бойынша салық органын таңдау.
- Ашылған нысанның өрістеріне келесі деректерді енгізу керек: аты-жөні, ЖСН, мекенжайы, қызмет түрлері және салық салу режимі.
- Құжатқа ЭЦҚ көмегімен қол қою.
Салық органы өтінішті бір жұмыс күні ішінде қарастырады. Содан кейін elicense.kz жеке кабинетіне жеке кәсіпкерліктің ашылғаны туралы хабарлама келеді. Хабарламаны «Менің хабарламаларым» бөлімінен жүктеуге болады.
Осылайша жеке кәсіпкерлікті тіркеу процесі аяқталады. Енді кәсіпкер заңды түрде жұмыс істей алады.
Жеке кәсіпкерлікті онлайн түрде ашудың басқа да жолдары бар:
- egov.kz платформасы арқылы;
- банк қызметтері арқылы;
- ҚР Мемлекеттік кірістер комитеті үшін әзірленген E-Salyq business ресми мобильді қосымшасы арқылы.
Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті тіркеу тегін: мемлекеттік бажды төлеудің қажеті жоқ.
Қызмет түрін қалай таңдауға болады?
Компания айналыса алатын барлық қызмет түрлері ЭҚЖЖ жіктеуішінде жазылған. Жіктеуіштен бизнесіңізге сәйкес келетін кодты таңдау керек. Мысалы, егер сіз жөндеу жұмыстарымен айналысатын болсаңыз, 43.33 — «Едендер мен қабырғаларды қаптау» кодын немесе 43.39 — «Өзге әрлеу жұмыстары» кодын таңдайсыз.
Жеке кәсіпкерлікті тіркеу кезінде қызметтің үш түрін таңдауға болады:
- Негізгі. Компанияның пайда әкелетін негізгі қызмет түрі.
- Екінші. Бұл компанияның қосымша табыс көзі.
- Қосымша. Тікелей пайда әкелмейтін, бірақ негізгі жұмысты қамтамасыз ететін қызмет түрі.
Мысалы, жеке кәсіпкердің бөлшек сауда дүкені бар. Ассортименттің көп бөлігі — киім, ал аз бөлігі — аяқ киім. Бұл жағдайда негізгі қызмет түрі ретінде 47.71 кодын («Киім бөлшек саудасы»), ал екіншісіне — 47.72 кодын («Аяқ киім мен былғарыдан жасалған бұйымдардың бөлшек саудасы») таңдауға болады. Бухгалтерлік есеп, сатып алулар, логистика және күзет қосымша қызмет түрлеріне жатады.
Жеке кәсіпкерлікті ашу кезінде негізгі қызмет түрін міндетті түрде таңдау қажет. Қалған қызмет түрлерін қажет болған жағдайда ғана таңдауға болады. Әрбір қызмет түрі үшін ЭҚЖЖ кодтарының саны шектелмеген.
| Қызмет түрін кез келген уақытта өзгертуге болады. Ол үшін elicense.kz порталы арқылы 10 күн ішінде салық органын хабардар ету қажет. Бұл жолмен мекенжайды, фамилияны немесе басқа деректерді де өзгертуге болады. |
Салық режимін қалай таңдауға болады?
Қазақстанда жеке кәсіпкерлік салық режимінің бес түрін пайдалана алады. Бұл туралы біз басқа мақаламызда толығырақ жазған болатынбыз. [1]
Жалпы белгіленген салық режимі. Салық мөлшерлемесі — кәсіпкер табысының 10%. Бұл режимде қызметкерлердің табысы мен санына ешқандай шектеулер жоқ:
- Жеке кәсіпкерліктің жылдық табысы 300 000 АЕК-ке жетуі мүмкін. 2023 жылы жылдық табыс шамамен 1 млрд. теңгені құрады (бір АЕК — 3 450 теңге).
- Қызметкерлердің максималды саны — 250 адам.
Жалпы режим жеке кәсіпкерлік үшін рұқсат етілген барлық қызмет түрлеріне қолданылады.
Оңайлатылған салық салу жүйесі. Бұл жүйе жалпы белгіленген салық режиміне қарағанда тиімді болып табылады: салықтар кірістің тек 3%-ын құрайды. Сонымен қатар бұл режимде есептілікті жасау оңай. Бірақ оңайлатылған салық салу жүйесі бойынша жеке кәсіпкерлікті келесі шарттармен ғана ашуға болады:
- қызметкерлердің жалпы саны — 30 адамнан аспайды;
- жартыжылдықтағы табыс 24 038 АЕК-тен аспайды (егер кәсіпкер онлайн-кассаларды, POS-терминалды және ERP қамтитын үш компонентті интеграцияланған жүйені пайдаланса, онда табыс шегі 70 048 АЕК-ке дейін артады);
- филиалдар тек бір елді мекенде орналасуы қажет.
Бұл салық режимі кейбір қызмет түрлеріне қолданылмайды. Оңайлатылған салық салу жүйесі бойынша жеке кәсіпкерлік бухгалтерлік, заңгерлік, сақтандыру қызметтерін көрсете алмайды. Сондай-ақ бұл жүйе бойынша мұнай өнімдерін сатуға және акцизделетін тауарлардың көтерме саудасын жүргізуге болмайды. Оңайлатылған салық салу жүйесі бойынша жеке кәсіпкерлік үшін тыйым салынған қызмет түрлерінің толық тізбесін ҚР СК 683-бабының 3-тармағынан көруге болады.
Патентке негізделген арнаулы режим. Бұл режим ең тиімді шарттарды ұсынады: салық мөлшерлемесі — табыстың тек 1%-ын құрайды. Бұл режимнің шектеулері де бар: кәсіпкердің өзінен басқа қызметкерлер болмауы керек, ал бір жылдағы максималды пайда тек 3528 АЕК-ті құрау қажет.
Жеке кәсіпкерлік басқа режимдерді, яғни тіркелген шегерімді пайдаланатын режимді және бөлшек салық режимін сирек қолданады.
Тіркелген шегерімді пайдаланатын арнаулы режим. Бұл оңайлатылған салық салу жүйесі мен жалпы белгіленген салық режимі арасындағы орташа нұсқа. Мөлшерлемелер жалпы белгіленген салық режимімен бірдей, бірақ кәсіпкер салық салынатын кірісті 30%-ға төмендете алады.
Тіркелген шегерімді пайдаланатын режимді жалпы жылдық табысы 144 184 АЕК-ке дейінгі және қызметкерлер саны 50 адамға дейінгі кәсіпкерлер қолдануға құқылы. Қызмет түрлері бойынша шектеулер оңайлатылған салық салу жүйесімен бірдей.
Бөлшек салық. Бұл режимде белгілі бір қызмет түрлерімен айналысатын кәсіпкерлер жұмыс істей алады. Бұл режимге кіретін барлығы 190 қызмет түрі бар. Тізім ҚР Үкіметінің №393 Қаулысында келтірілген. Жылдық табыс бойынша шектеу — 600 000 АЕК, қызметкерлер саны бойынша — бір тоқсанға 200 адам.
Бұл режим бойынша жеке кәсіпкерлер ҚҚС, табыс және әлеуметтік салықтардан босатылады. Оның орнына кәсіпкер келесі мөлшерлемелер бойынша бірыңғай салық төлейді:
- 8% — егер оның контрагенті өз шығындарын шегерімге жатқызса;
- 4% — егер шегерімге жатқызбаса.
Көптеген жеке кәсіпкерліктер оңайлатылған салық салу жүйесі бойынша жұмыс істейді, өйткені бұл режим ең ыңғайлы және тиімді режим болып табылады. Жалпы белгіленген салық режимін ірі компаниялар немесе оңайлатылған салық салу жүйесін қолдануға тыйым салынған бизнес түрлері қолданады. Патентті басқа қызметкерлерсіз заңды түрде жалғыз жұмыс істейтін кәсіпкерлер таңдайды. Мысалы, қандай-да бір қызмет көрсететін кәсіпкерлер. Кіріс немесе қызметкерлер саны шегінен асып кеткен жеке кәсіпкерлер оңайлатылған салық салу жүйесін қолдана алмайды. Сондықтан оларға тіркелген шегерімді пайдаланатын режим сәйкес келеді. Бөлшек салықтың пайдасын бірнеше факторларды ескере отырып жеке есептеу керек. Ең негізі фактор — компания ҚҚС төлей ме әлде төлемей ме? |
ЭЦҚ қалай алуға болады?
Жеке кәсіпкерлікті тіркеу онлайн түрде жүргізілетіндіктен, кәсіпкерге электронды цифрлық қолтаңба қажет. ЭЦҚ-ны ХҚКО-да немесе egov.kz порталынан қашықтан алуға болады. Ол үшін «Мобильді үкімет» сервисіне тіркеліп, NCALayer бағдарламасын жүктеп алу қажет (мұның бәрі порталда қолжетімді). Сонымен қатар компьютерде веб-камера болуы керек.
Салық органы жеке кәсіпкерлікті тіркеуден қандай жағдайда бас тартуы мүмкін?
Жеке кәсіпкер болу келесі жағдайларда мүмкін емес:
- соттың бизнеспен айналысуға тыйым салуы;
- қаруды сату немесе дәрі-дәрмек шығару сияқты жеке кәсіпкерге рұқсат етілмеген қызмет таңдалған жағдайда;
- бір жыл ішінде өзіңізді банкрот деп жариялаған жағдайда;
- Жеке кәсіпкерлік мәртебесі бар болған жағдайда — дәл сол атаумен екінші жеке кәсіпкерлікті тіркеу мүмкін емес.
Бас тартылудың салыстырмалы себебі — салық органын дұрыс таңдамау.
Жеке кәсіпкерлік ашылғаннан кейін не істеу керек?
Жаңадан ашылған бизнес жұмыс істеуі, пайда табуы және ресми түрде есептілікті тапсыруы үшін жеке кәсіпкерліктің төлемдерді қабылдау мүмкіндігі болуы керек. Ол үшін не қажет?
- Банк шоты. Бұл шот қолма-қол ақшасыз төлемдерді қабылдау және жүргізу үшін қажет. Home Credit Bank-те оны онлайн 5 минут ішінде мобильді қосымшаның көмегімен ашуға болады. Бұл ретте бір жыл ішінде шотқа қызмет көрсету тегін болады.
- Онлайн касса. Ол операциялар туралы деректерді сақтайды және оларды автоматты түрде салық органына жібереді. Касса арқылы төлемдерді қолма-қол ақшамен және банк картасымен қабылдауға болады.
- POS-терминал клиенттерге QR-код бойынша төлем жасаудың тағы бір әдісін ұсынады.
Кәсіпкер үш компонентті интеграцияланған жүйені қолдана алады. Ол онлайн-кассадан, POS-терминалдан және ERP шот бағдарламасынан тұрады. Осы үш модульдің жұмысы өзара байланысты. Мысалы, клиент төлемді терминал арқылы жасайды, ал онлайн-касса автоматты түрде чек береді және салық органы үшін деректерді сақтайды. Содан кейін ғана тауар ERP бағдарламасында қоймадан шығарылады.
Үш компонентті интеграцияланған жүйе есеп және есептілік жасауды жеңілдетеді. Сондай-ақ бұл жүйені пайдалану оңайлатылған салық салу жүйесі бойынша жұмыс жасайтын жеке кәсіпкерлік үшін салық жеңілдіктерін ұсынады: кәсіпкерлердің жарты жылдағы табыс шегін 70 048 АЕК-ке дейін көбейту құқығы болады. Үш компонентті интеграцияланған жүйе жергілікті Мемлекеттік кірістер басқармасы бөлімшесінде тіркелуі керек.
Қысқаша: Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қалай ашуға болады?
- Мұны тек онлайн түрде жасауға болады. Elicense.kz. порталында тіркелу немесе авторландыру қажет.
- Өтініш үлгісіне келесі деректерді енгізу керек: аты-жөні, ЖСН, мекенжайы, қызмет түрлері және салық салу режимі.
- Деректерге электрондық цифрлық қолтаңбамен қол қойылуы керек. ЭЦҚ-ны ХҚКО-да немесе egov.kz порталынан қашықтан алуға болады.
Салық органы өтінішті бір жұмыс күні ішінде қарастырады. Содан кейін elicense.kz жеке кабинетіне жеке кәсіпкерліктің ашылғаны туралы хабарлама келеді. Осылайша жұмысты бастауға болады.
