Қаржылық сауаттылық ерте жастан қалыптасады. Тіпті мектепке дейінгі жастағы балалар да ақшаның қандай жолмен пайда болатынын, оның бағалы екенін түсінеді. Балаларды уақытында қаржылық мәселелерге тарту оларға:
- Ата-ананың еңбегін құрметтеуге
- Шығындарға жауапкершілікпен қарауға
- Жоспарлау және шешім қабылдау дағдысын көмектеседі
Егер отбасында уақытша қаржылық қиындықтар болса, оларды балалардан жасырудың қажеті жоқ. Балаларға қазіргі кезден бастап ақшаны үнемдеу маңызды екенін және шығындарға жауапкершілікпен қарау қажет екенін түсіндіру керек. Егер бала бұны түсінсе, ол уайымдамай, болашақта ақшаны дұрыс басқаруға тырысады.
Бұл тақырыпқа ашық түрде сөйлесу балаға шығындарды дұрыс басқаруға көмектеседі. Егер бала қандай да бір зат сатып алуды сұраса, оған бірден "жоқ" деп айтуға немесе бірден келісуге болмайды. Оның орнына келесі мәселелерді талқылау тиімді болады:
- Қалаған зат қандай шығындар категориясына жатады?
- Бұл сатып алуды жақын арадағы бюджетке қосуға болады ма?
- Қалаған затты сатып алу үшін қандай қадамдар жасау керек?
Бұл әңгімелер баланы отбасылық қажеттіліктерді ескере отырып, өз қалауларын ақылмен бағалап, шешімдер іздеуге үйретеді. Бұл саналы түрде ақшаны пайдаланудың алғашқы қадамы.
Отбасылық бюджетті жоспарлау қызықты іске айналуы мүмкін. Балалар үшін «мен қалаймын» санаты өте қызықты болады — дәл осы жерде олар өздерінің басты тілектерін таңдауды үйренеді.
Бюджетті бірге жоспарлау арқылы:
- Жоспардан тыс сатып алулардың санын азайтуға
- Неліктен бәрін бірден сатып алу мүмкін емес екенін түсіндіруге
- Тізімнен ең маңызды сатып алуды таңдауды үйретуге болады
Бала отбасылық өмірге қатысып, қаржылық шешімдер қалай қабылданатынын түсінеді.
1. Нақты шығындарды көрсетіңіз
Шоттарды, яғни жарық, интернет, коммуналдық қызметтер үшін қалай төлем жасайтыныңызды түсіндіріңіз. Квитанцияларды және транзакцияларды көрсетіп, әрбір төлемнен кейін шоттағы ақша қалай азаятынын көрсетіңіз.
2. Еңбек пен табыс арасындағы байланысты түсіндіріңіз
Отбасында ақша қайдан келетінін балаға түсіндіріңіз. Сіз жұмыс істеп, сол үшін жалақы алатыныңызды айтыңыз. Сол кезде бала ақша тек еңбектің нәтижесі екенін түсінеді.
3. Қарыздар мен кредиттер туралы сөйлесіңіз
Балаларға кредит карталарының шоттарын көрсетіңіз. Пайыздар қалай есептелетінін және қарызды уақытында қайтарудың қаншалықты маңызды екенін түсіндіріңіз. Кредит — бұл сыйлық емес, тек уақытша ақша екенін және оны пайдалану үшін төлеу қажет екенін айтыңыз.
4. «Шексіз әмиян» иллюзиясын жойыңыз
Балаға банк картасы немесе әмиян бұл шексіз ақша көзі емес екенін түсіндіріңіз. Ақша ойланбай жұмсалса, ол таусылып қалатынын айтыңыз. Бұл болашақта қаржылық сауатсыздықтан аулақ болуға көмектеседі.
5. Қолма-қол ақшаны пайдалануға рұқсат етіңіз
Балаларға күнделікті шығындар үшін шағын ақша беріңіз. Оларға бұл ақшаны қалай жұмсауды өздері шешуіне мүмкіндік беріңіз. Бұл оларға таңдау жасауға, ақшаны басқаруға және нәтиже шығаруға көмектеседі.
6. Жинақ ақша туралы айтыңыз
Ақша жинаудың принциптерін түсіндіріңіз. Балаға жинақ шотын ашуға болады. Балаға сыйлыққа берілген ақшаны сол жерге салып, соманың қалай көбейіп жатқанын көрсетіңіз. Сонда баланың ақша жинауға деген мотивациясы пайда болады.
Қаржылық сауаттылыққа үйрету арнайы терминдер мен курстарды қажет етпейді. Ол үшін баламен ашық түрде сөйлесіп, оны отбасылық бюджетті жоспарлауға тарту маңызды болып табылады. Балалармен ақша туралы сөйлесу арқылы сіз олардың қаржылық сауаттылығын қалыптастырасыз. Бұл оларға болашақта көптеген қиындықтарды жеңуге көмектеседі.
Бала бюджетті қалай жоспарлау, ақшаны қалай жинау және оны қалай дұрыс жарату керек екенін білсе, ол болашақта тек қаржылық жағынан сауатты болып қана қоймай, өзіне сенімді, әрі табысты адам болады.
Балалардың күнделікті шығындарына арналған ақша туралы толығырақ білгіңіз келсе, біздің басқа мақаламызды оқыңыз.
