Қосымша ақша табудың көптеген жолдары бар. Олардың бірі — облигацияларды сатып алу. Осы мақалада біз облигацияға анықтама беріп, оның қалай жұмыс істейтінін, одан қанша ақша табуға болатындығын және облигациядан алынған табысқа салынатын салық туралы толық айтып береміз.
Облигациялар дегеніміз не: негізгі терминдер
Облигация — бұл қор биржасында сатылатын борыштық бағалы қағаз. Оны бонд деп те атайды. Облигация қалай жұмыс істейді: инвестор қарызға ақша беріп, облигация алады. Қарыз алушы облигация бойынша қарызды келісілген мерзімде қайтаруға және пайызды, яғни купондық кірісті төлеуге міндеттенеді.
Облигацияларды мемлекет немесе компания шығарады. Банктен кредит алумен салыстырғанда облигацияларды шығару тиімді болып табылады.
Облигацияларды шығару эмиссия, ал оларды шығарған тұлға эмитент деп аталады. Бағалы қағаздар қор биржасында немесе ұйымдастырылмаған нарықта орналастырылады және сатылады. Бондтың бастапқы құны номинал деп аталады. Облигациялар биржада сатыла бастаған кезде, олардың бағасы өзгеруі мүмкін. Көбінесе облигацияларды сатып алудың минималды сомасы белгіленеді: бір облигация сатып алу мүмкін емес.
Облигацияларда олардың жарамдылық мерзімі жазылады. Облигация мерзімі аяқталғанда эмитент инвесторға номиналдың құнын қайтарады, яғни бондты өтейді. Қағаз мерзімі аяқталғанға дейін Сіз белгіленген кезеңділікпен, мысалы, жылына екі немесе төрт рет, үш айда бір рет купондық кіріс аласыз.
Облигациялардың акциялардан қандай айырмашылығы бар?
Акция да бағалы қағаз болып табылады. Бірақ акцияны сатып алған кезде сіз қарызға бермей, сатып алынған акцияларға сәйкес компанияның ортақ иесі боласыз. Мысалы, 2% акция иесі компанияның 2%-ын иеленеді. Акция шығарудың мақсаты облигацияларды шығарумен бірдей — компания өз қызметін қаржыландыру үшін қаражат алады.
Бағалы қағаздардың негізгі айырмашылықтары кестеде көрсетілген.
| Облигациялар | Акциялар | |
| Инвестор | Қарыз беруші | Бизнес иесі |
| Төлемдер | Тұрақты купондық кіріс. Оның мөлшері эмитенттің қаржылық нәтижелеріне тәуелді емес және тек төтенше жағдайларда, мысалы, компанияның банкроттығы немесе қайта қаржыландыру кезінде өзгереді. | Дивидендтер — бұл компания пайдасының бір бөлігі. Компания дивидендтерді өз қалауы бойынша төлейді: олардың мөлшерін өзгерте алады немесе мүлдем төлемейді |
| Жарамдылық мерзімі | Шектеулі | Компанияның әрекет ету кезеңінде ғана жарамды болады. |
| Инвестордың тәуекелдері | Минималды. Банкроттық жағдайында компанияның мүлкі сатылып, қаражат инвесторларға төленетін қарыздарды өтеуге жіберіледі. | Егер компания банкроттыққа ұшыраса, салынған ақшаны жоғалтуға болады. |
Облигациялар сенімді және болжамды, бірақ олардың кірістілігі акцияларға қарағанда төмен.
Облигациялардың түрлері
Эмитент бойынша. Келесі түрлері бар:
- мемлекеттік,
- муниципалдық,
- корпоративтік,
- инвестициялық және құрылымдық.
Мемлекеттік облигациялар — бұл ірі жобаларды жүзеге асыру немесе елдің экономикалық жағдайын жақсарту мақсатында мемлекет шығаратын қағаздар. Эмиссияны Ұлттық Банк пен ҚР Қаржы министрлігі жүргізе алады. Олар міндеттемелер бойынша да жауап береді.
Муниципалды облигацияларды шығарумен жергілікті атқарушы органдар айналысады. Осылайша олар қалалық абаттандыру сияқты жергілікті жобаларға инвестиция тартады. Корпоративтік облигацияларды бизнесті дамытуға қаражат қажет ететін компаниялар шығарады.
Инвестициялық және құрылымдық облигацияларды банктер, брокерлер, басқарушы компаниялар шығарады. Олар ақшаны басқа инвестициялық құралдарға салады.
Қарызды қамтамасыз ету бойынша. Кепілдендірілген акциялардың иесі өз ақшасын қайтара алады. Мысалы, борышкердің мүлкі салымдардың қауіпсіздігіне кепілдік беруі мүмкін. Қажет болған жағдайда, ол инвесторға ақша төлеу үшін сатылады. Облигациялар басқа компанияның, банктің, үкіметтің кепілгерлігімен де қамтамасыз етілуі мүмкін.
Тәуекел деңгейі жоғары нұсқа — қамтамасыз етілмеген бондтар. Егер эмитент қаржылық қиындықтарға тап болса, инвесторлар өз қаражатын банкроттық рәсімі аяқталғаннан кейін ғана есептей алады.
Мерзімі бойынша. Келесі түрлері бар:
- қысқа мерзімді — қолданылу мерзімі 1 жылға дейін;
- орта мерзімді — 1-12 жыл;
- ұзақ мерзімді — 12-49 жыл;
- мерзімі шектеусіз — 49 жылдан астам.
Облигациялардан қалай пайда табуға болады?
Қағазды сатып алудан түскен кірісті бірнеше жолмен алуға болады:
- купондық кіріс алу;
- облигацияны жоғары бағамен сату;
- бондты жеңілдікпен сатып алу, яғни қарызды жеңілдікпен сатып алып, толық бағамен сату.
Купондық кіріс. Қағаз ұстаушы эмитенттен облигацияның өтелгенге дейінгі номиналды құнының пайызын алады. Әдетте мөлшерлеме тұрақты және бүкіл жарамдылық мерзімі ішінде өзгермейді.
Мысалы, сіз купон мөлшерлемесі жылдық 20% болған кезде номиналы 100 000 теңгелік облигацияларды сатып алдыңыз. Бір жыл ішінде эмитент компания келесі соманы төлейді:
20% х 100 000 ₸ = 20 000 ₸.
Кейде мөлшерлеме тұрақты болады. Яғни әртүрлі кезеңдердегі облигациялардың кірісі әртүрлі болуы мүмкін, бірақ ол алдын ала белгіленген. Бірақ өзгермелі купон алдын ала белгіленбейді және облигацияның қолданылу мерзімі ішінде өзгереді. Өзгермелі купон сомасы мысалы, Ұлттық Банктің мөлшерлемесі сияқты әртүрлі көрсеткіштерге байланысты болады.
Облигацияны жоғары бағамен сату. Облигация ұстаушысына бағалы қағазды айналыс мерзімі аяқталғанға дейін міндетті түрде сақтау қажет емес. Оны жоғары бағамен қайта сатуға болады.
Мысалы, сіз номиналды құны 150 000 теңгені құрайтын облигацияларды сатып алдыңыз. Сауда барысында олардың бағасы 170 000 теңгеге дейін өсті. Егер сіз қағаздарды сататын болсаңыз, онда қосымша табыс 20 000 ₸ плюс бондты иелену уақыты үшін төленген купондарды құрайды.
Бондты жеңілдікпен сатып алу. Егер сіз қағазды номиналдан төмен бағамен сатып алсаңыз, онда сіз облигацияны өтеген кезде номиналға дейінгі айырманы және купондық кірістің қалған бөлігін аласыз.
Мысалы, облигацияның номиналы — 1 500 ₸. Сіз оны баға 1 300 теңгеге дейін төмендегеннен кейін сатып алдыңыз. Онда өтелгеннен кейін, пайда 200 ₸ айырмашылықты + қағазға ие болған кезеңдегі купондық кірісті құрайды.
Инвестордың тәуекелдері
Облигациялар инвестициялаудың ең қауіпсіз нұсқаларының бірі болып табылады. Бірақ мұнда да тәуекелдер бар:
- инфляция;
- дефолт;
- қайта құрылымдау;
- өтімділіктің төмендеуі.
Инфляция. Егер облигацияның кірістілігі инфляциядан төмен болса, инвестор ақша таба алмайды. Ал мөлшерлеме инфляция деңгейіне тең немесе одан сәл жоғары болған кезде, инвестициялар тек қаражатты үнемдеуге мүмкіндік береді, бірақ пайда әкелмейді.
Дефолт тәуекелі. Эмитент банкроттыққа ұшырауы және инвестор алдындағы міндеттемелерді орындамауы мүмкін.
Қарызды қайта құрылымдау тәуекелі. Егер эмитенттің қаржылық жағдайы нашарласа, ол облигациялық міндеттемелерді төлеу шарттарын өзгерте алады. Ол купон мөлшерлемесін, төлем мерзімдерін, қарыз сомасын өзгертуі, облигацияларды компанияның бағалы қағаздарының басқа түріне айырбастауды ұсынуы мүмкін.
Өтімділік тәуекелі. Егер сіз облигацияларды сатудан ақша тапқыңыз келсе, оларды әділ бағамен сата алмау тәуекелі әрқашан бар. Әсіресе, эмитент белгісіз компания болса немесе ол қаржылық қиындықтарға тап болса, тәуекел деңгейі жоғары болады.
Тәуекелдер деңгейін қалай азайтуға болады:
Тәуекелдерден толықтай қорғану мүмкін емес, өйткені инвестициялар нарығында келесі ереже қолданылады: тәуекел неғұрлым жоғары болса, пайда соғұрлым жоғары болады. Бірақ жоғары тәуекелдерсіз тұрақты кіріс алуға мүмкіндік беретін облигацияларды да табуға болады. |
Салық салу
Облигациялардың иелері алған табыстарға салық салу тәртібі ҚР Салық кодексінде бекітілген. Қазақстанның қор биржаларының ресми тізіміне кіретін бағалы қағаздар бойынша купондар мен кірістер салық салынатын табыс көздерінен алынып тасталады. Осылайша, купондар немесе қағаз құнының өсуінен кіріс алған елдің тұрғындары салық төлемейді.
Салық салынатын кірістерден төлем көзін алып тастау тек қазақстандық эмитент компаниялардың активтеріне қатысты қолданылады. Егер кіріс елден тыс көздерден сатып алынған қағаздардан келетін болса, пайданың 10%-ы мөлшерінде жеке табыс салығын төлеуге тура келеді.
Облигацияларды қалай сатып алуға болады?
Облигацияларды сатып алудың екі негізгі тәсілі бар:
- Инвестициялық платформалар арқылы. Сатып алу сайт немесе мобильді қосымша арқылы жүзеге асырылады. Осындай платформалардың көмегімен шетелдік компаниялардың корпоративтік облигацияларын сатып алуға болады.
- Қазақстан қор биржасы (KASE) арқылы. Бірақ жеке тұлға брокерлік шотты тікелей аша алмайды. Биржаға қол жеткізу үшін брокерге жүгіну керек.
Home Credit Bank — ресми брокер. Банк арқылы брокерлік шотты ашуға болады. Мұнда АҚШ долларлық облигацияларды сатып алуға болады. Home Credit Bank-те кірістілігі жоғары қағаздарды сатып алу жолдары:
- Мобильді қосымша арқылы. Сатып алу процесі үш минуттан аспайды.
- Банк бөлімшесі арқылы. Біздің мамандар қажетті құжаттарды толтыруға көмектеседі.
Қағаздардың кірістілігі жылдық 7%-ды құрайды. Табыс пен негізгі соманы төлеу мерзімнің соңында (12 айға дейін) жүзеге асырылады.
