Ақша жинала бастаған кезде көп адамдар "ақшадан қалай пайда алуға болады?" деген сұраққа жауап іздейді. Стандартты депозит — сенімді құрал, бірақ оның табыстылығы инфляциядан әрдайым жоғары бола бермейді. Акциялар жоғары табыс әкелуі мүмкін, алайда олармен бірге тәуекел де жоғары болады. Дәл осындай жағдайда тиімді шешімді іздейтін жандар үшін облигациялар көмекке келеді. Бұл инвестициялаудың ең сенімді әрі болжамды тәсілдерінің бірі.
Қазақстандағы жаңадан бастап жатқан инвестор үшін облигациялар — қор нарығына алғашқы қадам жасаудың оңтайлы жолы. Бұл мақалада біз облигациялар деген не, олар қалай жұмыс істейді, қандай түрлері бар және олардың көмегімен ақшаны сақтаумен қатар, оны қалай көбейтуге болатынын толық қарастырамыз.
Сіз үлкен бір компанияға немесе тіпті мемлекетке қарызға ақша бердіңіз делік. Олар сіздің ақшаңызды пайдаланғаны үшін сізге тұрақты түрде пайыз төлейді, ал белгіленген уақыт өткен соң негізгі қарыз сомасын толығымен қайтарады. Облигация дәл осылай жұмыс істейді. Бұл — қарызға ақша берудің әлдеқайда ресми әрі сенімді жолы, себебі барлық шарттар нақты түрде бекітіледі.
Қарапайым тілмен айтқанда, облигация — бұл борыштық бағалы қағаз. Оларды компания немесе мемлекет (оларды эмитент деп атайды) өз қажеттіліктерін қаржыландыру үшін шығарады: мысалы, зауыт салу, жаңа өнім шығару немесе бюджет тапшылығын өтеу. Сіз, инвестор ретінде, осы облигацияларды сатып алып, кредитор боласыз. Бұл құрал ағылшын тілінде көбінесе bond деп аталады.
Облигациялар қалай жұмыс істейді?
Сатып алу: сіз облигацияны белгілі бір бағамен сатып аласыз, осылайша эмитентке өз ақшаңызды қарызға бересіз.
Табыс алу: эмитент сізге тұрақты түрде пайыздық табыс төлейді (мысалы, жарты жылда немесе жылына бір рет). Бұл төлемдер купондар деп аталады.
Қайтару (өтеу): облигация мерзімі аяқталған кезде эмитент сізге облигацияның номиналды құнын (яғни, сіз берген бастапқы соманы) қайтарады.
Осылайша, сіздің ақшаңыз тұрақты пайда әкеледі. Бұл облигацияны өте болжамды және сенімді инвестициялық құралға айналдырады.
Дұрыс таңдау жасау үшін облигациялардың түрлерін білу маңызды. Олар эмитентке, айналыс мерзіміне, валютаға және тәуекел деңгейіне қарай ерекшеленеді. Бұл сипаттамалар облигацияның сенімділігіне және табыстылығына тікелей әсер етеді.
Облигацияларды екі негізгі белгі бойынша жіктеуге болады:
Эмитент түріне қарай:
- Мемлекеттік облигациялар — Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі шығарады. Ең сенімді облигациялар деп есептеледі, өйткені қарызды қайтарудың кепілі мемлекет болып табылады. Бұл жерде тәуекел төмен, бірақ табыстылығы да әдетте орташа деңгейде болады.
- Корпоративтік облигациялар — ірі компаниялар шығарады (банктер, құрылыс, өндірістік кәсіпорындар және т.б.). Әдетте жоғары табыс ұсынады, бірақ компанияның қаржылық жағдайына тәуекелі де жоғары болады. Мұндай облигацияның сенімділігі арнайы агенттіктер тағайындайтын кредиттік рейтингке байланысты бағаланады.
- Айналыс мерзіміне қарай:
- Қысқа мерзімді облигациялар: 3 жылға дейін. Ақшаны қысқа мерзімге сақтау үшін қолайлы.
- Орта мерзімді облигациялар: 3 жылдан 7 жылға дейін. Жиі түрде жоғары купондық табыс ұсынады.
- Ұзақ мерзімді облигациялар: 7 жылдан жоғары. Табыстылығы жоғары болуы мүмкін, бірақ экономикадағы пайыздық мөлшерлемелердің өзгеруіне сезімтал болады.
Долларлық облигациялар — бұл номиналды құны мен купондық төлемдері АҚШ долларымен белгіленген құнды қағаздар. Бұл Қазақстандағы инвесторлар арасында кең таралған инвестициялық құралдардың бірі.
- Негізгі артықшылығы: жинақ ақшаңыз теңгенің құнсыздануынан қорғалады. Сіз табысты тұрақты шетел валютасында аласыз. Мақсатыңыз доллармен байланысты болса (мысалы, шетелде оқу), бұл маңызды фактор болып табылады.
- Негізгі тәуекел валюта бағамдарының өзгеруімен байланысты. Егер облигация өтелетін сәтте теңге долларға қатысты нығайса, онда сіздің табысыңыз тенгемен қайта есептегенде төмен болуы мүмкін.
Облигация сатып алу процесі стандартты депозит ашудан сәл өзгеше. Инвестициялауды бастау үшін арнайы шот қажет. Қазақстанда облигацияны сатып алу жолдарын қарастырайық.
Қазақстанда облигацияларды көбіне брокер арқылы сатып алуға болады. Home Credit Bank өз клиенттерінің қаржылық қажеттіліктерін ескере отырып, инвестициялық құралдарға цифрлық платформалар немесе сенімді серіктестік қызметтер арқылы қол жеткізуді ұсына алады. Бұл жаңадан бастап жатқан инвесторлар үшін ыңғайлы шешім: банкинг пен инвестициялар бір жерде. Процесс әдетте келесідей болады: сіз брокерлік шот ашасыз, оны қажетті сомаға толықтырасыз, содан кейін сауда платформасы арқылы қажетті облигацияларды таңдап, сатып аласыз.
Облигация сатып алмас бұрын жаңадан бастап жатқан инвесторға келесі әрекеттерді орындау қажет:
- Құжаттарды дайындау: көбінесе тек жеке куәлік (ЖСН) қажет болады.
- Брокерлік шот ашу: бұл бағалы қағаздармен сауда жасауға арналған арнайы шот.
- Мақсаттарыңызды және тәуекел деңгейіңізді анықтау: инвестицияның негізгі мақсатын анықтап алыңыз. Ақшаны инфляциядан сақтап қалғыңыз келе ме әлде үлкен табыс үшін тәуекелге баруға дайынсыз ба? Жаңадан бастап жатқан инвесторға мемлекеттік облигацияларды сатып алу ең сенімді шешім болады.
- Аз ақша салу: барлық жинақ ақшаңызды бірден салудың қажеті жоқ. Аз сомаға облигация сатып алып, қалай жұмыс істейтінін көріңіз.
Инвестордың облигациялардан түсетін табысы екі негізгі көзден тұрады. Мұны түсіну сізге осы инвестиция түрінің пайдасын бағалауға көмектеседі.
Купондық табыс. Бұл ең негізгі және болжамды табыс көзі. Сіз облигациядан тұрақты түрде шотыңызға пайыздық төлемдерді (купондарды) алып тұрасыз. Мысалы, сіз 1000 теңге номиналындағы және жылдық 15% купоны бар облигацияны сатып алдыңыз. Бұл дегеніміз, жыл сайын сіз 150 теңге купондық табыс аласыз.
- Бағаның өзгеруінен түскен табыс. Облигацияның нарықтағы бағасы өзгеріп тұруы мүмкін. Егер сіз облигацияны номиналдық құнынан төмен бағамен (дисконтпен) сатып алсаңыз, оны өтеген кезде осы айырмашылықтан пайда табасыз. Мысалы, 1000 теңге номиналындағы облигация нарықта 980 теңгеге сатылуы мүмкін. Сатып алған соң, сіз тек купондарды алып қана қоймай, мерзім соңында 1000 теңге аласыз да, қосымша 20 теңге пайда табасыз.
Сіз алғашқы облигацияңызды сатып алдыңыз. Енді басты сұрақ: облигациялармен не істеу керек? Сізде екі негізгі стратегия бар:
- «Өтелгенге дейін сақтау». Бұл ең қарапайым және консервативті стратегия. Сіз облигацияны оның мерзімі аяқталғанға дейін сақтайсыз, барлық купондық төлемдерді аласыз. Ал соңында сізге оның номиналдық құны қайтарылады. Бұл тәсіл әрдайым нарықты қадағалағысы келмейтін жандарға өте қолайлы.
- «Мерзімінен бұрын сату». Егер сізге ақша қажет болса немесе облигацияңыздың нарықтық бағасы тиімді түрде өскен болса, оны кез келген жұмыс күнінде облигация нарығында мерзімнің аяқталғанын күтпей сата аласыз.
Облигациялар — бұл инвестиция әлеміне алғашқы қадам жасау кезіндегі өте қолайлы, түсінікті әрі сенімді құрал. Олар банк депозиттерінен жоғары табыс әкелуге мүмкіндік береді, сонымен бірге тәуекел деңгейі төмен болады. Бұл сіздің жинақ ақшаңыздан пайда табудың және оларды инфляциядан қорғаудың тамаша тәсілі.
Инвестиция әлемі көптеген мүмкіндіктерге толы, ал облигациялар сол әлемге қадам басудың керемет бастамасы болады. Теңдестірілген портфель құру, әртүрлі құралдардың тәуекелдері мен табыстылығын салыстыру немесе салық салу туралы толығырақ білу үшін біздің блогтағы пайдалы материалдарды оқыңыз.
